tussen Lutheranen en Calvinisten van september 1593 tot eind 1594. Na
in vijf bladzijden een zeer oppervlakkige voorgeschiedenis geschreven
te hebben, vulde hij de overige met weergave van de gevonden stukken
in eigentijdse spelling. Het artikel is een "verpaszte Gelegenheit" deze
gebeurtenissen in historisch perspectief te plaatsen. Woerden, pand
stad van Erik van Brunswijk, vormde in 1572 een eenzame "martinis-
tische" enclave tussen de gereformeerde steden. Janssen verzuimde te
vermelden hoe de ruzie afliep. Oldenbamevelt trachtte de lutherse
minderheid in de stad rustig te houden; hij stond haar zelfs in 1601 toe
om een eigen predikant aan te stellen. Nu nam Woerden voorde tweede
maal een unieke positie in: als eersten in de Republiek verkregen de
Lutheranen er godsdienstvrijheid, op voorwaarde dat zij andersden
kenden geen aanstoot zouden geven200.
1870. Vlaanderen in 1570 (Voor driehonderd jaren. Volksbladen ter
herinnering aan de schoonste bladzijden uit onze geschiedenis).
Ter herdenking van het feit dat driehonderd jaar tevoren de "slag bij
Heiligerlee" had plaats gevonden, was een stroom van gelegenheidsli
teratuur over ons vaderland uitgestort. De protestanten jubelden; de
roomsen antwoordden met een gedruis dat soms volgens een der schrij
vers, dr. H. Schaepman, die er zich later over schaamde, in "gebral"
ontaardde201. Een publicatie van G. Groen van Prinsterer, Heiligerlee
en de ultramontaansche kritiek, inspireerde kerkhistorische voorman
nen van reformatorische huize er toe om de "heerlijke gebeurtenissen
van 300 jaar her", vol van "lijden en strijden onzer vaderen" voor een
breed publiek in aangrijpende taferelen te schetsen. Zo ontstond de
reeks, waaraan schrijvers van naam meewerkten: Abraham Kuyper,
destijds predikant te Utrecht, prof. W.G. Brill, ds. J.J. van Toorenen-
bergen, de Utrechtse hoogleraar dr. J.I. Doedes202, opvolger van Bou-
man, en H.Q. Janssen, die vier deeltjes voor zijn rekening nam. De
auteurs spraken af om karig te zijn met losse gebeurtenissen en jaartal
len; zij wilden inzichtelijk schrijven met de bedoeling om door het
verstrekken van informatie de zielen te stichten. Ook ontwikkelden -
aldus het prospectus - konden er hun nut mee doen, want bij hen
ontbrak niet zelden ieder historisch diorama.
Vlaanderen in 1570 gaat eigenlijk grotendeels over de niet-Vlaamse
stad Antwerpen, waar in 1570 onder moeilijke omstandigheden een
synode werd gehouden. De aldaar vergaderden bewezen, dat zij hun
leven in de waagschaal wilden stellen voor hun overtuiging. Voorts
schreef Janssen tot vulling van de bladzijden soms letterlijk passages
over uit zijn Kerkhervorming te Brugge. Veel zaaks bevat het boekje
niet.
1871. De synode te Emden (Voor driehonderd jaren).
Deze aflevering heeft meer allure dan de vorige. B. van Meer, die in
1892 op deze synode zou promoveren, prees dit werkje van "den
67
