III. Physiologie en pathologie
In zijn Geneeskundige proeve over de lugt, aangemerkt als de vooraf
gaande oorzaak van veele Ziektens, en over de Middelen om die het
best voor te koomen29, prijst Baster in het begin, verwijzend naar een
aphorisme van Hippocrates over de invloed van de jaargetijden op
ziekten, de raad van 'F. Hofman' aan alle Doctoren die het algemeen
welzijn ter harte gaat, ijverig en zorgvuldig de loop der ziekten, in het
bijzonder van besmettelijke ziekten, aan te tekenen, alsmede de voor
gaande en tegenwoordige luchtgesteldheid, "de beweeging der Quik in
den Barometer, en den graad van warmte op den Thermometer, opdat
zij alzo een volmaakte Historie van de Ziekte, en van de uitkomst
hunner Geneezingswijze zouden kunnen opstellen"30. Hij schetst
verder de positieve en negatieve invloeden van de vier lucht-hoedanig-
heden: warm en vochtig, koud en vochtig, warm en droog, koud en
droog, en van de vier voornaamste windrichtingen, op het menselijk
lichaam via de ademhalingswegen, de huid met haar poriën en capil-
lairen, op de urinelozing, en de door de veranderde uitwaseming en
soms schadelijke inhalatie bepaalde toestand van het bloed, de andere
lichaamsvochten en de fibrae. Dan somt hij ziekten en koortstypen op,
en geeft de therapeutische- en dieetvoorschriften, die bijdragen tot het
herstel van het evenwicht der lichaamsvochten, de 'crasis'. Bij de hete
en droge lucht vergelijkt hij de verschijnselen hierdoor met die door
hoge koorts, en geeft als verduidelijking het beeld van de door Boer-
haave in een droogstoof van een suikerraffinaderij opgesloten hond, die
bij een temperatuur van 146 gr. Fahrenheit na 28 minuten stierf, en een
kat die na 20 minuten het leven liet31. Grote hitte doet bloed
klonteren en veroorzaakt brandige ziekten. De bloedlichaampjes
worden dan door scherpe 'zoute en olie-achtige deeltjes' in het bloed
hoekig en puntig, en prikkelen de bloedvaatjes tot samentrekking.
Bovendien wordt het bloed dik en taai (Bellini). Zo komt het dat de
bloedsomloop veel trager verloopt. Het bloed en de andere lichaams
vochten kunnen dan gaan rotten, waardoor intermitterende galkoort
sen, rotkoortsen, buiklopen en andere ziektebeelden kunnen ontstaan.
Bij koude droge lucht wordt het bloed dikker, de bloedvaten samenge
trokken, met daarin vast opeengedrongen bolronde, niet meer ovale
bloedbolletjes, waardoor de bloedsomloop ook trager wordt. Opmer
kelijk acht hij de invloed van deze luchtgesteldheid bij hypochondriaci,
in een sterkere neiging tot zelfmoord.
Evenals F. Hoffmann stelt hij, dat de tonus der lichaamsfibrae de
elasticiteit der weefsels bepaalt32. Deze wordt ook beïnvloed door de
bloeddoorstroming. Hij geeft hiervan een mechanistische verklaring:
de wisselwerking der parallel verlopende 'vasa exhalantia' en 'vasa
absorbentia' bepaalt, hetzij bij absorptie van vochtige en koude lucht,
163
