DE "MEMORIES" VAN
JANNES VAN DE LUYSTER 1829- 1 845*
1
doordr. P.R.D. Stokvis
Vanaf 1829 tekende de landbouwer Jannes van de Luyster bij de jaar
lijkse afsluiting van zijn bedrijfsboekhouding zijn "memories" van het
verlopen jaar op1. Die memories hadden betrekking op de weersom
standigheden, de oogstresultaten, maar ook op gebeurtenissen in kerk
en staat. Jannes van de Luyster was namelijk één van de leiders van de
Afscheiding van 1834 in Zeeland en later in 1847 van de Zeeuwse
landverhuizers vereniging2.
Hij werd geboren 12 maart 1789inCadzand. Na zijn huwelijk met Diena
Naaije (geboren 20 april 1796) vestigde hij zich te Hoofdplaat. Toen
door de misoogst van 1816 sommige agrariërs moesten liquideren,
verhuisde hij van Zeeuwsch-Vlaanderen naar Zuid-Beveland, waar hij
in het voorjaar 1817 in de omgeving van Borssele voor 34.582 gulden
een landbouwbedrijf van 137 gemeten had kunnen kopen. Vanaf 1818
was hij ouderling in de gemeente Borssele, maar zijn bevindelijke
oriëntatie bracht hem na bekering in 1834 tot afscheiding van de Neder
lands Hervormde Kerk, op 30 april 1836. Als welgesteld ouderling
speelde hij tot zijn vertrek naar de Verenigde Staten een belangrijke rol
in de organisatie van afgescheiden gemeenten in Zeeland en daarbui
ten3.
Volgen wij de memories in grote lijnen, dan krijgen wij een beeld van
zijn preoccupaties en activiteiten. In het jaar 1829 werd een natte zomer
gevolgd door een matige oogst. Van eind november tot maart 1830 hield
winters weer aan. Ook 1830 bracht een matige oogst door wisselende
weersomstandigheden en een slakkenplaag. In juni 1831 maakte Jannes
van de Luyster een reis naar Leiden, waar zijn protégé Pieter van der
Velde theologie studeerde. Deze rechtzinnige proponent bezweek in
1833 aan de cholera, hetgeen Van de Luysters hoop op herstel van de
orthodoxie in eigen gemeente de bodem insloeg.
Gedurende het jaar 1834 ging hij bij andere huisgezinnen geregeld in
gebed voor. De geloofscrisis die hij en zijn vrouw doormaakten, wordt
in bevindelijke termen geschilderd. Eveneens maakt hij melding van
godsdienstige bijeenkomsten en de omgang met gelijkgestemden zoals
de oefenaar Vijgeboom. Deze Johan Willem Vijgeboom (1773-1845)
had zich in de Franse tijd als tuinman in Schiedam gevestigd. In 1822
trad hij als oefenaar in Axel en omgeving op. De door hem gestichte
Het materiaal voor deze publicatie werd verzameld op een door ZWO gefinancierde
studiereis naar de V.S. inde zomer van 1978.