kamer met het aannemen van een afkeurende motie, die was voor
gesteld door de anti-revolutionair Keuchenius21. Het was staats
rechtelijk een grote fout van het kabinet zich te beroepen op de konink
lijke prerogatieven bij de benoeming. Kamerontbinding en opgeblazen
propaganda bij de verkiezingen leidden tot een pyrrhusoverwinning.
Het handelen van de minister van buitenlandse zaken, mr. J.P.
J.A. graaf van Zuylen van Nijevelt, was aanleiding om in 1867 diens
begroting te verwerpen. Opnieuw werd de kamer ontbonden. De ver
kiezingen, die mede in het teken van de schoolstrijd stonden, ver
sterkten ditmaal de oppositie. Een motie van Blussé van Oud-Alblas
maakte in maart 1868 een einde aan de conservatieve regering. Toen de
scherpe kanten van de koloniale kwestie waren afgesleten door de
aanvaarding van de wet De Waal in 1870 verdween de hele conserva
tieve partij langzaam maar zeker in het niet. Terwijl de conservatieve
partij van het toneel verdween, toonde de splitsing van de liberale partij
zich in de kamer steeds duidelijker.
Tweespalt in de liberale gelederen over het koloniale vraagstuk had in
1866 geleid tot het honderd-dagen-ministerie van l.D. Fransen van de
Putte. Na zijn mislukte poging een nieuwe cultuurwet voor Neder-
lands-lndië door de tweede kamer aanvaard te krijgen lag er een situatie
waarin de conservatieven met hun ontbindingsministerie hun kansen
kregen. Na 1868 brak een periode aan van impasse, zowel in politiek als
in constitutioneel opzicht. Het ingroeien van nieuwe sociale groepen in
de staat stagneerde. De katholieken waren in de jaren vijftig veel
opgetrokken met de liberalen, maar velen neigden in de jaren zestig
sterk naar de conservatieve partij. Uiteindelijk zouden zij zich net als
de orthodox-protestantse kleine burgerij en de arbeiders emanciperen
buiten het parlement om. Bij de liberalen ontbraken de grote inspire
rende concepties en na de dood van Thorbecke in 1872 ontbrak het hun
evenzeer als de andere groeperingen aan een eminente leidersfiguur.
De kern van het politieke stelsel vormden de ministers, afgeschermd
tegen grote koninklijke of parlementaire invloed. Zij dienden mannen
van formaat te zijn en met kracht te regeren, want anders ging het
evenwicht verloren en verwaterde het stelsel. De toenmalige politieke
elite bezat echter te weinig figuren van betekenis om de talrijke kabinet
ten na 1848 op de vereiste wijze te bezetten. Het wemelde in het land
van de oud-ministers en onder hen waren vele middelmatigen. De drie
zwakke liberale kabinetten van 1868 tot 1874 deden het manco scherp
uitkomen. Gebrek aan ministeriële daadkracht was ernstig want Thor-
becke's stelsel kon wel zonder energiek staatshoofd, maar niet zonder
bekwame ministers. Hoe het constitutionele stelsel stokte, bleek uit de
kort op elkaar volgende kabinetscrises22. Daarenboven werden indivi
duele ministers vaak tot aftreden gedwongen. Van 1874 tot 1888 re
geerden bijna uitsluitend zakenministeries onder conservatieve rege-
18
