HOOFDSTUK 5
DE VERKIEZING VAN TWEEDE-KAMERLEDEN IN HET
HOOFD-KIESDISTRICT MIDDELBURG
I INLEIDING
Voor een goed begrip van de verkiezingen in het hoofd-kiesdistrict
Middelburg was enige kennis van de godsdienstige kaart in dat gebied
van belang'. De verklaring van de religieuze verspreiding moest ge
zocht worden in de tijd van de tachtig-jarige oorlog. Ten tijde van het
sluiten van de Unie van Utrecht (1579) behoorde het graafschap Vlaan
deren tot de opstandige gewesten. De herovering door Parma was met
de val van Antwerpen in 1585 nagenoeg voltooid. Slechts enkele kust-
plaatsjes aan de Braakman, zoals bijvoorbeeld Axel, Biervliet en Ter-
neuzen, bleven onder het gezag van de Staten. De Spanjaarden poog
den de bevolking te rekatholiseren, maar in de streken ten westen van
de Braakman kregen zij slechts tot 1603/1604 hiertoe de kans. Maurits
veroverde in die jaren stadjes als Sluis, Hardenburg, IJzendijke en
Philippine zodat bij het sluiten van het bestand (1609-1621) een voor
lopige grens tot stand kwam die "Staats-Vlaanderen" scheidde van
Hulst en omgeving. Frederik Hendrik veroverde in 1644 Sas van Gent
en in het volgende jaar Hulst. Geheel "Staats-Vlaanderen" kwam
onder het bestuur van de Staten van Zeeland, tot een verdrag met de
Fransen in 1795 definitief een eind maakte aan de status van "generali
teitsland"2. Het vierde arrondissement van de Schelde werd in 1800
verdeeld in twee departementen, namelijk dat van de Schelde en dat
van de Leije. In 1814 werd Zeeuws-Vlaanderen gevoegd bij de Neder
landse provincie Zeeland3. In Zeeuws-Vlaanderen bestond dus een
administratieve grens, aangegeven door de Braakman, die terugging tot
de Franse tijd. Het percentage katholieken onder de bevolking bedroeg
in Zeeland gemiddeld 25,3%, maar lag in Zeeuws-Vlaanderen aanzien
lijk hoger. Het westelijk gedeelte van Zeeuws-Vlaanderen, in de
periode van 1814 tot 1850 ook wel het vierde district genaamd, had
35,3% rooms-katholieken. Deze bevolkingsgroep was vooral vertegen
woordigd in de lagere sociale strata van de maatschappij4. In het vijfde
district, gelegen ten oosten van de Braakman, viel de factor godsdienst
niet samen met een sociale scheidingslijn maar met een grens in geogra
fisch opzicht. Gemiddeld was 69,3% van de bevolking rooms-katholiek
en in de plaats Hulst liep dit percentage zelfs op tot 89,3%5. Een
aanzienlijk deel van de bevolking van Zeeuws-Vlaanderen werd in
kerkelijk opzicht bestuurd vanuit het bisdom Gent.
Het eiland Walcheren had maar 9,5% katholieken onder de bevolking in
51
