Tenslotte publiceert in 1786 de Koudekerkse predikant Ds. H. Schor-
tinghuis (1748-1801) een beschrijving van wat hij 'een nieuw Lunarium
of Starrekundigen Maanwyzer' noemt20.
De naam 'Lunarium' is gebruikelijk voor een instrument dat de maan-
beweging rond de aarde nabootst, en waarmee verschijnselen zoals
zons- en maansverduisteringen kunnen worden gedemonstreerd. Het
lijkt dus in het kader van dit verhaal over een planetarium zeer de
moeite waard om bij een dergelijk werktuig iets langer stil te staan,
maar helaas! Het 'Lunarium van Schortinghuis' blijkt niet aan de
gebruikelijke definitie te voldoen.
In plaats van een imitatie van de maanbeweging te geven blijkt het
werktuig veeleer bedoeld te zijn om op een eenvoudige wijze informatie
met betrekking tot de maanbeweging te verstrekken. Volgens de be
schrijving, en volgens de bij de verhandelingen afgedrukte "Bouw
plaat", kan het geheel uit papier en karton worden vervaardigd, en
eventueel op hout worden geplakt.
Het 'Lunarium' bestaat dan uit drie cirkelvormig gegraveerde schijven,
waarvan er twee concentrisch om een pin verdraaid kunnen worden,
evenals een tweetal wijzers, die gegevens met betrekking tot de Zon en
de Maan kunnen aanwijzen. In het Zeeuws Museum bevindt zich nog
een gemonteerd exemplaar, samen met het zeer fraai getekende proto
type, dat in 1784 door Schortinghuis aan het Zeeuwsch Genootschap is
geschonken21.
Al met al blijkt de naam Lunarium voor dit stelsel van verdraaibare
schijven dus vrij ongelukkig te zijn gekozen. Uiteindelijk komt deze
aanduiding dan ook niet op het stelsel zelf voor. Hierop luidt het
opschrift: 'Starkundige Maanwyzer en Almanak', een naam die de
lading veel beter dekt.
Afgezien van de bijdragen gepubliceerd in de 'Verhandelingen' van het
Zeeuwsch Genootschap, getuigen ook nog een aantal handschriften in
de verzameling van de Provinciale Bibliotheek te Middelburg van akti-
viteiten met betrekking tot de sterrenkunde22. Hiertoe behoren bij
voorbeeld bijdragen geschreven door James Yair, 'minister of the
Scotch Church in Camp Vere' uit 1772, van de Middelburger Andries
van der Poest Clement uit 1775 en van de al eerder genoemde J.P.
Fokker.
Opmerkelijk is nog een aan het Zeeuwsch Genootschap ter publicatie
aangeboden (anonieme) verhandeling over de in 1781 door de Britse
astronoom Herschell ontdekte planeet Uranus23. Vooral het erbij be
waarde commentaar (uit ca. 1785) van de hand van Leendert Bomme
(1727-1788), een bekend amateur-wetenschapper uit Middelburg, is
interessant vanwege het licht dat dit commentaar werpt op het voor
zichtige beleid met betrekking tot het opnemen van bijdragen in de
Verhandelingen van het Genootschap.
78
