VI. BESCHRIJVING
Na dit - op archivalische gegevens gebaseerde - verhaal, mag nu eerst
een beschrijving van het uurwerk volgen. Want, alle mogelijke onvol
komenheden ten spijt, het blijft een interessant werkstuk. Oude
klokken van Zeeuwse makelij zijn uiterst schaars, en een documentatie
van het aanwezige materiaal is derhalve zeer wenselijk. Hierna kan dan
een vergelijking worden gemaakt tussen dit Zeeuwse planetarium en
enige andere 18e eeuwse demonstratie-planetaria.
In 1972 is het planetarium Van de Perre/Van den Eeckhout gerestau
reerd door de heer H. Hoitsma te Middelburg'. Het uurwerk had toen
enige decennia stilgestaan. De restauratie vond plaats in verband met
de overbrenging van de collecties van het Koninklijk Zeeuwsch Ge
nootschap der Wetenschappen naar het toen nieuw ingerichte Zeeuws
Museum aan het Abdijplein. Reeds in 1965 had de heer Hoitsma een
onderzoek ingesteld naar de mogelijkheden van een herstel. Op basis
van de bevindingen opgedaan bij deze restauratie is de volgende be
schrijving opgesteld.
A. HET UITWENDIGE
Het planetarium en het aandrijvend uurwerk is ondergebracht in een
houten kast, waarvan het grondvlak de vorm van een achthoek heeft.
De breedte van het voetstuk is 1,55 meter, de hoogte ervan bedraagt
1,40 m. Het eigenlijke planetarium is ondergebracht in een ruimte
boven in deze kast. Rond dit gedeelte bevindt zich een messing band
van 1,08 meter middellijn, welke de dierenriem voorstelt. Hierbinnen
bewegen de door kleine bolletjes aangegeven planeten in hun bena
derde banen, en met benaderde snelheden rond de zon. Aanwezig zijn
de planeten Mercurius, Venus, Aarde, Mars, Jupiter en Satumus,
alsmede een aantal manen zonder eigen beweging2.
Aan de bovenzijde is het planetarium afgesloten door een glazen raam
werk, waarvan de rand steunt op een twaalftal messing pilaartjes. De
zijkant van het planetarium, (de messing dierenriem) is in 1822 even
eens van een glazen raamomlijsting voorzien, waardoor een achttal met
guirlandes gestoken houten afdekstukken buiten gebruik zijn geraakt3.
Deze stukken zijn nog wel aanwezig, en worden in het inwendige van
het voetstuk bewaard.
Vanaf de rand van het glazen raamwerk lopen tenslotte vier gebogen
consoles naar een bovenvlak dat aan de onderzijde van een kompas
voorzien is, een waarop een astronomisch-zinnebeeldige groep van
drie putti geplaatst is, rond een viertal boeken, een hemelglobe, en een
kompas. Een oorspronkelijk ook nog aanwezige kijker is met een
99
