5. De koperen Ecliptica van Robert
Het gehele bewegende stelsel wordt omsloten door een zeer nauw
keurig bewerkte koperen gordel van 108 cm middellijn, welke de
dierenriem voorstelt. Deze bolschijf is zodanig tot gaas uitgevijld, dat
elke vierkante gaasopening, zowel horizontaal als vertikaal, precies
één booggraad bedraagt. Horizontaal is de schijf volledig, en bevat zij
dus 360°, vertikaal zijn er 18° aanwezig. De middelste van de 18
parallele cirkels is een grootcirkel, en verbeeldt de ecliptica. Het
ecliptica-vlak gaat door de middelpunten van zon en aarde. De banen
van de overige planeten snijden de ecliptica in een van de zgn.
'knopen'.
Met behulp van deze ecliptica kan men bij benadering de Helio
centrische en Geocentrische lengten en breedten van de planeten af
lezen. Als men het oog juist in het eclipticavlak houdt, zodanig, dat men
tevens de zon in een rechte lijn tussen de planeet en het oog heeft, dan
ziet men tegenover zich, aan de binnenkant van de dierenriem, de
middelbare Heliocentrische lengte en breedte van die planeet in graden
weergegeven. Neemt men echter een zodanige stand in, dat men de
aarde tussen zich en de zon op een rechte lijn ziet, dan heeft men tevens
een overzicht van de stand der planeten met betrekking tot de zon en de
aarde. Deze Geocentrische lengten en breedten kan men overigens niet
al te nauwkeurig aflezen9.
6. Het gebruik als demonstratie-planetarium
Voor demonstratiedoeleinden bestaat er de mogelijkheid om het plane
tarium-mechanisme los te koppelen van het aandrijvend uurwerk. In de
kast onder het uurwerk bevindt zich daartoe een koperen hefboom.
Door deze hefboom iets naar zich toe en vervolgens naar rechts te
bewegen gaat de as h aan de uurwerkzijde naar links, en wordt aldus de
ingrijping van de raderen op de assen g en h verbroken.
De bediening van het planetarium geschiedt dan verder door middel
van een bij het planetarium aanwezige handslinger, die past op het
uiteinde van as h, midden in de wijzerplaat voor de dagen van de week.
Eén omwenteling van de slinger komt dan overeen met één week op het
planetarium. Naar believen kan men zo in korte tijd een aantal planeet
standen in verleden en toekomst tonen.
Is de demonstratie afgelopen, dan moeten de wijzers voor de week
dagen en de datumwijzer met de handslinger eerst in de uitgangsstand
terug gebracht worden, alvorens as h met de hefboom weer aan het
uurwerk wordt gekoppeld. Dit uurwerk blijft overigens tijdens de
demonstratie doorlopen.
114
