VIII. SLOTBESCHOUWING
Daarmee zijn we dan aan het einde van het verhaal aangeland. Een
verhaal dat zeker een andere inhoud zou hebben gehad, wanneer het
eiland Walcheren aan het einde van de achttiende eeuw niet in zo'n
geïsoleerde positie had verkeerd. Bij een bredere bekendheid met de
ontwikkelingen op het gebied van planetaria in de rest van Europa zou
dit planetarium nooit op deze wijze gebouwd zijn, óf men had er stellig
minder hoog van opgegeven.
Wat dit laatste betreft moet trouwens nog wel worden opgemerkt, dat
men daarbij een vaderlandse traditie hoog hield. Ook bij de 'Leidsche
Sphaera' en de 'Sphaera Perfecta' van Jan van den Dam is het eigen
produkt zeer hoog opgehemeld'. Misschien een algemeen menselijk
trekje? Bovendien klinkt de achttiende eeuwse taal ons mensen uit de
twintigste eeuw al zeer snel uiterst overdreven in de oren.
Overzien we het geheel, dan moeten we constateren, dat de waarde van
het hier beschreven instrument niet zozeer gezocht moet worden in de
door Van de Perre en zijn tijdgenoten beoogde technische vernieuwing,
maar in andere kwaliteiten. Want deze zijn er zeer zeker. Allereerst
heeft het instrument met het verstrijken van de tijd ook een historische
dimensie verkregen. Als een typisch produkt van zijn tijd legt het aan
ons nu een duidelijk getuigenis af van een stukje onvervalst Zeeuws
verleden, waarin verwondering en eerbied zeer hoog stonden aange
schreven. Zoals gebleken is, hoger dan technische perfectie. Het appa
raat getuigt van mensen op de kentering van een tijdvak, aan de voor
avond van de negentiende eeuw met zijn enorme technische revolutie
Verder is dit uurwerk het enige op eigen kracht voortbewogen planeta
rium dat ooit in Zeeland is vervaardigd2. Als zodanig is het instrument
bovendien een van de zeldzaam overgebleven voorbeelden van de
lokale instrument- en uurwerkmakerij. Over Zeeuwse klokken is der
mate weinig bekend, dat de meeste boeken over oude klokken Zeeland
zelfs maar overslaan. Of dat terecht is, is nog maar de vraag.
Verder mag ook de originele architectuur nog even genoemd worden.
De opmerkelijke toepassing van de verfijnde 'Louis XVI-stijl' in ro
buust eikenhout bestempelt het apparaat ook op dit gebied tot een
duidelijk produkt van de lokale kunstnijverheid. Ook daarvan is niet al
te veel tot ons gekomen. Al met al is dit planetarium een uiterst
opmerkelijke creatie, slechts denkbaar vanuit de aristocratische en
'verlichte' achttiende eeuw.
126
