BIJLAGE 3
LES OVER DE OMBOUW VAN HET PLANETARIUM TOT EEN LUNAR1UM.
JOVELAB1UM OF SATURNELABIUM
Ook is het Planetarium zoodanig ingerigt dat men met wijnig moeijte alleen door het
afneemen en veranderen van Eenige stukken er een compleet Lunarium, Jovelabium en
Saturnelabium van maaken kan en dus de Natuurelijke Loopen zoo wel van alle de
Maanen of Satelliten der Planeten als van de Planeeten zelve op een extra konstige wijse
kan vertoont werden.
Bij voorbeeld: Men maakt de Planeeten en der zeiver Loopbannen los, en neemt alle
deselve er af, en plaatst of zet als dan een arm, waarop de aarde op een veel verdere
afstand van de zon verwijdert staat als wel wanneer alle de Planeten op haar plaats staan,
en men dus in dees geval (wanneer men de Les zal doen alleen over de Beweeging der
aarde en maan en de zon derselver Loop in het bijsonder en ook ten opsigte tot eikande
ren, en de daar uijt ontstaande Eclipsen op verduijsteringe en derselver Conjunctie
Oppositie etc.) in dees geval heeft men niet nodig eenigen verdere Propositie te houden
als alleen in de afstand deeser 3 Ligchaamen, dewijl alle de overige Planeeten er zoo lang
afgenoomen zijnde er een schoone ruijmte is.
Hierdoor kan de aarde sig op een groote afstand van de Zon beweegen in zijn jaarelijkse
Cirkel van 365 dagen 5 uren 40 minuten en omtrent 49 seconden.
En ook de Maan sig intusschen om den Aarde in zijne synodique omloop van 29 dagen 12
uren 44 minuten 3 seconden en ook zijnen Periodique omloop tijd van 27 dagen 7 uren en
43 seconden.
De les nu over het Lunarium verhandelt zijnde neemt men deese stukken er wederom af
en zet er een arm op waar op de Planeet Jupiter op een groote afstand staat met zijn vier
wagters (maanen) of satelliten die alle in haar waaren Proportie staan, en door een daar
aan konstig gevoegt raderwerk elk in zijnen bijsonderen gesetten tijd haar omloop om de
planeet hebben, waar door men dezelve ook kan sien Eclipseeren etc. etc.
Haaren omlooptijden om de planeet zijn als volgt:
den 1. doet zijn omloop in 18U 27" 34"
2. 13" 13" 42"
3. 7d 3" 42'36"
4. 16d 16" 32' 9"
Het Jovelabium of de loop van Jupiter met zijn vier maanen nu vertoont zijnde, neemt
men wederom die stukken welke hiertoe behoren af, en zet er die op welke tot het
Saturnelabium moeten dienen, namentlijk een arm dewelke korter is, als die wanneer het
Planetarium geheel compleet vertoont werd en dus heeft men ruijmte om ook alle den
bijsonderen omloopen van den wagters of satelliten van Satumus te vertoonen, als meede
den bijsondere gedaante verwisseling van den wonderbaren ring van deesen Planeet, ofte
de verschillende aspecten die deesen ring maakt in zijnen omloop om den planeet zeiven
in den tijd van 15 van onser jaren of een halfjaar omtrent van Satumus.
De omloop tijden van de Maanen of Satelliten van Saturnus zijn als volgt:
den 1volbrengt zijn weg rondom den Planeet in den tijd
van ld 21" 18" 26" 30'"
den 2. - 2d 17"4L 10" 32"'
3. - 4d 12" 25' 10"
4. - 15d 22" 41' 28"
5. -794 7" 46'
Intusschen terwijl het konstuk alle deesen veranderingen ondergaat soo blijft nogtans alle
het beneedenwerk in deszelfs vorige order zoo wel het horologie of uurwerk als ook alle
de bijsondere bewegingen en de dag week:maand en jaarwijsers zijn zoodanig ingerigt en
samengestelt dat dit alles ook is dienende zoo wel in ydere vertooning op zig, als in het
132
