15. Andere publicaties van Nettis zijn te vinden in de door M. Schagen uitgegeven
'Uitgeleeze Natuurkundige Verhandelingen' (1732-1740).
16. Nagtglas 1890, 455-464. Voorde aktiviteiten van Van Iperen binnen het Bataviaasch
Genootschap na zijn komst te Batavia, zie Snelders 1979.
17. Bierens de Haan 1883, nrs. 2267-2269.
18. PBZ, Handschriftenverzameling Kon. Zeeuwsch Genootschap nr. 4066.
19. Vergelijk de inhoudsopgave der verhandelingen in het Gedenkboek van het Zeeuwsch
Genootschap der Wetenschappen, 1769-1969, 129 e.v.
20. Schortinghuis 1786 (ook afzonderlijk uitgegeven).
21Een Lunarium van Schortinghuis kwam ook voor in het kabinet van Mr. JA. van de
Perre. (Catalogus 1798, 9, p. 119). Op de veiling bracht het £-/14/1 op.
22. Vergelijk: F. Nagtglas, Vervolg op den Inventaris der Handschriften van het
Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, (Middelburg, 1869), 13.
23. PBZ, Handschriftenverzameling Kon. Zeeuwsch Genootschap nr. 4136. (Vgl. ook
de brief van Bomme d.d. 15 juli 1779 in het archief van het Kon. Zeeuwsch Genoot
schap, inv.nr. 62.)
III. DE MOTIVATIE TOT DE VERVAARDIGING VAN HET PLANETARIUM
1. Zie hierover: Dekker 1955, Snelders 1976 en Hooykaas 1977.
2. Catalogus Van de Perre 1798.
3. Op Van de Perre's belangstelling voor de natuurwetenschappen zal elders worden
ingegaan.
4. King Millbum 1978, 150 e.v., waarin ook uitvoerige informatie over het volgende
gedeelte.
5. Vgl. Millburn 1973.
6. Vgl. Martin 1763, dl. 12 (Wis- en Natuurkundige beschrijving van Uurwerken), 146.
7. Krom 1791, 3. Overigens had ook de secretaris van het Natuurkundig Gezelschap
(Leendert Bomme) voor zichzelf enkele eenvoudige Orreries vervaardigd. In de
veiling van zijn nalatenschap (Middelburg, 1788) komen voor: 'Een Tellurium met
zyn toebehoren. Een Jovilabium, Een Satumilabium en een Koper planetarium, alle
door den Overledenen saamgesteld'. (Van Benthem Jutting 1969, 32.)
8. Catalogus van Mathematische, Philosophische en Optische Instrumenten, welke
gemaakt en verkogt worden bij John Cuthbertson te Amsterdam. Afgedrukt achter:
J. Cuthbertson, Atgemeene eigenschappen van de Electriciteit, Amsterdam, 1782.
9. S.W.A. Drossaerts en Th.H. Lunsingh Scheurleer, Inventarissen van de inboedels in
de verblijven van de Oranjes 1567-1795, ('s-Gravenhage, 1974), II. 776. Vergelijk ook
Martin 1763 (dl I, 239), waar gesteld wordt dat voorde eerste 'Grand Orrery' duizend
Guinies betaald is, 'en ik heb nooit gehoord, dat een van de grootste soort voor
minder dan drie honderd Guinies verkogt is'. Een "Grand Orrery' die in 1788 aan de
universiteit van Harvard geleverd werd, kostte toen nog £521. (Wheatland 1968.58.)
10. Zie bijlage 3. Vergelijk ook Krom 1791, 28 en De Kanter Dresselhuis 1824, 134.
Dergelijke hulpstukken worden gesuggereerd door Martin in zijn 'Wis- en Natuur
kundige beschouwing van Uurwerken' (Martin 1763, dl. XII, 162-171), met onjuiste
getallen voor de benodigde tandraderen. (Zie Millbum 1973, 390-393; King Mill
burn 1978, 199-200.) Het principe is gebaseerd op het rondduwen van Tandraderen
rond een stilstaand vast rad. In zijn publicatie suggereert Martin 365 tanden voor dit
rad, maar werkelijk door hem vervaardigde planetaria met deze hulpstukken gaan uit
van een gecorrigeerde waarde van 274 tanden.
137
