DEEL II: WETENSCHAPPELIJKE AKTIVITEITEN
VIII METEOROLOGIE1
Introductie
Wanneer we na de beschrijving van het leven van Johan Adriaen van de Perre
vervolgens willen stilstaan bij zijn aktiviteiten als amateur-wetenschapsbeoefe
naar, dan blijkt het accent in dit gedeelte duidelijk te vallen op de meteorologie.
En dit nu maakt de man des te interessanter. Niet zozeer omdat hij in belangrijke
mate tot de ontwikkeling van dit vak zou hebben bijgedragen, maar wel omdat
zijn optreden als weerkundig waarnemer juist plaats vindt in een tijdvak waarin
de meteorologie als serieus vak binnen de natuurwetenschappen de kinder
schoenen kreeg aangemeten. Bovendien zijn zijn metingen nog steeds van be
lang, omdat ze getuigenis afleggen van een periode uit de geschiedenis waarin
zich een groot aantal extreme weersomstandigheden voordeden.
In het voorafgaande gedeelte is al uitvoerig de nauwe relatie aan de orde geko
men, die Van de Perre onderhield met de Natuur- en Geneeskundige Corres
pondentie Sociëteit. Als waarnemer en als mecenas heeft Van de Perre deze eer
ste officiële Nederlandse organisatie op het gebied van de meteorologie onder
steund. Daarnaast heeft hij echter ook nog deelgenomen aan het waarnemings
net van de Societas Meteorologica Palatina uit Mannheim. Wetenschappelijk
gezien is deze laatste deelname van veel groter belang. De Societas was indertijd
het eerste wetenschappelijke genootschap dat uitsluitend aan de meteorologie
gewijd was. Hier is voor het eerst in de geschiedenis op zeer ruime schaal gebruik
gemaakt van uniforme waarnemingsmethodieken. Daarmee heeft dit genoot
schap een belangrijke bijdrage geleverd tot de ontwikkeling van wat later de syn
optische meteorologie zou gaan heten, ofwel die tak van de weerkunde die zich
bezig houdt met de bestudering van gelijktijdig verkregen gegevens in hun on
derlinge samenhang. Zo zijn in het begin van de negentiende eeuw voor het eerst
weerkaarten samengesteld op basis van het materiaal dat door de Societas Mete
orologica Palatina was verzameld. Van de Perre's waarnemingen hebben daar
dus mede toe bijgedragen.
Daarnaast heeft Van de Perre zich ook nog bezig gehouden met een aantal ande
re experimenten, waarbij zijn belangstelling vooral uitging naar de 'Pneumati
sche Chemie', ofwel het nog jonge onderzoek aan gassen. In het verlengde daar
van ligt ook zijn initiatief uit 1784 toen hij de eerste met waterstofgas gevulde
'lucht-ballon' in Zeeland liet opstijgen. Al met al mag duidelijk zijn, dat ook op
dit punt een nadere beschrijving van zijn aktiviteiten gerechtvaardigd is.
De stand van de georganiseerde meteorologie rond 1780
De interesse van de mens voor het weer is oud; naar men mag aannemen wel zo
oud als de mensheid zelf. Het ligt dan ook zeer voor de hand dat individuele in
drukken van de weersgesteldheid reeds lang geleden zijn opgetekend. Zo dankt
de huidige wetenschap haar naam aan het vier-delige handboek Meteorologicae
van de bekende Griekse wijsgeer Aristoteles (384 - 324 vCMaar meer dan fe
nomenen kon men in deze pre-instrumentale periode niet beschrijven. Een be
langrijke doorbraak in de kennis over het weer werd pas mogelijk na de uitvin
dingvan de thermometer en de barometer, resp. tegen het einde van de 16e en in
het begin van de 17e eeuw. Eerst toen werden instrumentele waarnemingen mo-
71
