temperatuurgemiddelde voor de maand november genoteerd op naam van het
jaar 178656. Het is bovendien de koudste herfst in 2xh eeuw. De winter van 1787-
1788 is dan eindelijk weer eens redelijk normaal, maar 1788 is opnieuw een re
cordjaar. De maand december is de koudste decembermaand tot op heden69.
Ook Van de Perre noteert dan de laagste waargenomen temperatuur van al zijn
metingen: -11,0 graden Réaumur, ofwel een vorst van - 13% °C7". Het zijn te
vens zijn laatste gepubliceerde observaties.
Al met al mag duidelijk zijn dat het karakter van het klimaat in deze jaren vrij
bijzonder was. De economische gevolgen waren dan ook groot71De zeer slech
te oogsten in deze jaren gaven aanleiding tot werkeloosheid en maatschappelij
ke onrust. Dit stimuleerde enerzijds de emigratie van talloze boeren: vanuit En
geland trokken bijvoorbeeld vele geruïneerde landbouwers naar de 'nieuwe we
reld' ofwel Amerika. Anderzijds bevorderde het echter de ontwikkeling van
nieuwe gewassen en betere landbouwtechnieken. Niettemin overheerste de ma
laise, en vooral de slechte graanoogst van 1788 en de daaropvolgende voedsel
schaarste in Frankrijk zijn wel in verband gebracht met het uitbreken van de
Franse Revolutie in juli 1789.
Het grote maatschappelijke belang dat verbonden is met een inzicht omtrent de
ontwikkeling van het klimaat heeft er de afgelopen jaren toe geleid dat de oude
instrumentele waarnemingen zoals die van de Societas Meteorologica Palatina
opnieuw in studie zijn genomen72. De huidige computertechnologie heeft het
zelfs mogelijk gemaakt om op basis van dergelijk materiaal dagelijkse weerkaar
ten samen te stellen. Op langere termijn hoopt men zo een beter inzicht te krij
gen in de processen die het klimaat bepalen. Zo mag het werk van Van de Perre
zelfs na twee eeuwen nog bijdragen tot de ontwikkeling van de klimatologie73.
90
