melijk diens opvatting 'dat het allerwaarschynlykst is, dat het water by zeer veele
bewerkingen, zo der Natuur, als konst, kan ontbonden worden'23.
Het 'stooken van onderscheidene luchten'.
In nauwe samenhang met de hiervoor beschreven proeven staat de vraag: hoe
waren de verschillende gassen te maken en op te vangen?
Uiteraard gebruikte Van de Perre daar meestal de toen gangbare 'standaard-re
cepten' voor, zoals bij het experiment met de 'Lugt-bol', waarbij het waterstof
gas werd vervaardigd door het laten inwerken van 'Vitrioolzuur' (ofwel: zwavel
zuur) op spijkers (volgens de reactie: H2S04 Fe-» FeS04 H2). Soms heeft
hij echter problemen, zoals bij het 'stoken van gedephlogisteerde lucht uyt Ni-
trum'. (Nitrum is de oude benaming voor kaliumnitraat, dat bij verhitting zuur
stof geeft: 2 KNO3—2 KN02 02.) Bij het gloeien brak zijn retort regelmatig,
en dan was het gewonnen gas uiteraard weer verdwenen. Van de Perre is dan ook
reusachtig in zijn sas met een suggestie die hij van Jacob van Breda ontvangen
mag. Zodra het door deze gesuggereerde experiment is gelukt schrijft hij hem:
'Ik profiteere van het vertrek van een onser jagten om U EdGestr. te melden, dat
ik schoon by een eerste proef met de beste uytslag des werelds uyt 2 oneen Ni
trum gevoegd by 2 oneen groen gestampt glas in een retort van aarde dat ik in de
bewuste winkel te Amsterdam had laten halen, heb gestookt 12 a 13 flacons
gedephlogisteerde lugt'24. En dat 'zonder dat er de retort de minste schade by
heeft geledenniettegenstaande men vry onagtsaam met het by doen der raauwe
buskolen te werk ging, zodat er dikwyls een raauwe kool tegen de retort aan lag'.
Al met al is Van de Perre aan Van Breda dus veel dank verschuldigd 'voor de
communicatie dezer handgreep, die een nieuwe chymische kundigheid oplevert,
die zeer aangenaam en nuttig is'.
Een volgend probleem was dan het 'overstorten van deze lugt in blazen'. Uit de
brieven met Van Breda blijkt dat Van de Perre daartoe varkensblazen gebruik
te, daarbij voorbijgaand aan de toen reeds bekende (en veel eenvoudiger) op
vang van gassen boven water of kwik25Hij geeft dan ook zelf al toe dat deze op
vang vaak niet zo ideaal verloopt, en in ieder geval 'aan veel moeite en lugtver-
lies' onderhevig is. Misschien dat de vervaardiging van een aantal nieuwe kranen
hem daarom in staat zal stellen om zulks voortaan inderdaad te doen door middel
van 'een met water gevuld recipiënt'. Maar alvorens hij ze zal laten maken wil hij
eerst de 'mening van kundiger lieden dan ik' vernemen. Van Breda's advies is
kennelijk gunstig geweest, want de kranen zijn inderdaad vervaardigd26.
Proeven met de 'Eudiometer'
De laatste chemische proefnemingen die we zullen bespreken staan weer zeer
dicht bij Van de Perre's meteorologische belangstelling Het betreft hier zijn
proeven met de eudiometer. Dit was een apparaat dat bedoeld was om de kwali
teit van de dampkringslucht te meten, dat wil zeggen haar gehalte aan zuurstof.
Een bekende uitvoering was die van Felice Fontana (1730-1805) uit 177428. Een
meting met dit apparaat berustte op de contractie van een luchtkolom die op
treedt als lucht boven water wordt gemengd met stikstofmonoxyde (volgens
2NO 02—2N02, dat oplost in water). Na de ontdekking van het zuurstofgas
had men zich afgevraagd, of de hoeveelheid zuurstof in de atmosfeer aan veran
deringen onderhevig was. En omdat zuurstof nu eenmaal de 'levenslucht' was,
was het belangrijk om te onderzoeken, of men misschien iets naders zou kunnen
97
