Het aantal geplunderde boeren lijkt relatief klein, maar dat kan een vertekening
zijn door onze gebrekkige gegevens. In de stukken van de commissie wordt veel
gesproken over geplunderde hofsteden.
Op kaart IV geeft het tweede cijfer het verband aan tussen het aantal bekende
plunderaars en geplunderden in iedere heerlijkheid. Het blijkt dat er drie groe
pen zijn. Allereerst Haamstede, met veel plunderaars en weinig geplunderden,
vervolgens de aan Haamstede grenzende heerlijkheden, waarheiden in vrij gro
te getale vertegenwoordigd zijn, en als laatste Ellemeet en Eikerzee, met veel
Kaart IV. Geplunderden en plundertochten op het platteland. Het eerste cijfer is het aantal
geplunderden, het tweede het quotient van de geplunderden en plunderaars per heerlijkheid.
geplunderden en nauwelijks plunderaars. Dit wijst op een orangistisch centrum,
Haamstede, met een periferie van heerlijkheden waar een meerderheid van de
bevolking orangistisch voelt, en waar ook een aanzienlijke patriotse partij is.
Deze periferie valt samen met het Westervierendeel van de polder van Schou
wen. In de overige vierendelen heeft de oranjepartij geen aktieve aanhang. De
tocht van de plunderaars bevestigt deze conclusie: beginnend in het centrum
wordt eerst de periferie afgewerkt, waarna een expeditie in het patriotse, in ie
der geval niet aktief orangistische Oostervierendeel volgt. Dat Haamstede het
centrum is verklaart ook het grote aantal leiders dat Haamstedenaar is: van de
zes waarvan we de woonplaats kennen komt de helft uit deze heerlijkheid.
Deze verdeling van slachtoffers en plunderaars bevestigt ons vermoeden dat het
oproer in het westen de bevolking verdeelde volgens politieke, en niet sociale
scheidslijnen.
Het ritueel
De oproeren op Schouwen-Duiveland beantwoorden aan een over West-Euro
pa algemeen verbreide vorm van volksbewegingen, typerend voor de vroeg-mo-
derne tijd. Voor hun karakteristieke aktiviteit gebruikt de commissie het woord
'plunderen', wat een verkeerde indruk zou kunnen wekken. De deelnemers ont
vreemden geen eigendom, maar vernielen het. De inboedel van geplunderde
huizen werd systematisch vernield: alles wat sloopbaar was werd gesloopt. De
mate van plundering kon verschillen: oplopend van het 'glazen inslaan' via het
187
