83. C. Baars, 'Boekhoudingen van landbouwbedrijven in de Hoeksewaard uit de 17e en 18e
eeuw' in: AAGBijdragen 19 (1975) 3-137, p. 132.
84. Vgl. Van Manen en Vermeulen. 'Het lagere volk'.
85. Dekker, Holland in beroering, 121 geeft een opsomming van duurtejaren. Lang niet alle
gingen gepaard met onlusten.
86. Vgl. de discussie bij Dekker, Holland in beroering, 130-33. 137-142.
87. E.P. Thomson, 'The moral economy of the English crowd in the eighteenth century' in:
Past and Present, 50 (1971), 76-136. Voor Holland zie Dekker, Holland in beroering,
121-142.
88. Ook de overheid maakte een onderscheid tussen het op de juiste wijze uitgevoerde oproer
(als dat haar politiek steunde) en de overtredingen van het ritueel. Vgl. de termen van de
amnestie na 1786-88 (plunderen valt er wèl. diefstal en geweld niet onder). Notulen van de
Staten van Zeeland van 1788, 1 deel folio, 4 december.
89. Hobsbawm, Primitive rebels, 118-121; Rudé, Crowd in history, 135-148.
90. Heeringa 2021, Int. 11.
91. Natuurlijk kan plunderen bijzonder leuk zijn: Jan de Winter uit Brouwershaven ver
klaarde tegen zijn meid dat hij nog nooit zoveel plezier had gehad (Heeringa 2027, II, Int
15). Zie Lefèbvre, La grande peur, 143. Voor oproeren als feest in Holland, Dekker,
Holland in beroering, 92-94.
92. R.M. Dekker. Oproeren in Holland gezien door tijdgenoten. Ooggetuigenverslagen van
oproeren in de provincie Holland ten tijde van de Republiek (1690-1750), Assen, 1979,
133.
93. In 1787 weigeren de fel orangistische arbeiders van de scheepswerven in Amsterdam
samen te werken met de regenten, ook al verzoekt de oranjepartij in Nijmegen daarom:
een Oranje dient niet samen te werken met de regenten. A.J. Deurloo 'Bijltjes en
Klouwers' in: Economisch-historische Jaarboeken, 44 1971). 4-72. pp. 54-64.
94. Heeringa 2027, VI, Deel. 1; Bijlagen, Deel 6.
95. Heeringa 2021, II, Aanklacht tegen J. Koster.
96. Schama, Patriots, 68-74. Hij noemt de patriotse ideologie a doctrine of Christian
sociability. De verbinding van de gelijkheidsgedachte met een populaire vroomheid,
waaraan het patriotisme zijn morele kracht ontleent, maakt het eigene van de
Nederlandse revolutie in het tijdvak van de Atlantic Revolution uit.
97. Heeringa2021, Int. 1: Heeringa2026, Bijlagen overZierikzee. Decl4. Als in 1747 worden
de tegenstanders van Oranje als landverraders gezien: Heeringa 2021. Int. 64.
98. Heeringa 2027. VI, Deel 1.
99. Heeringa 2027, VII, Deel 5.
100. De Kanter, Chronijk, 378.
196
