de Italiaanse predikant Girolamo Ferlito, namelijk: dat Radermacher in dienst
is van Gillis Hooftman en dat hij om die reden aanspraak maakt op vrijstelling
van belastingen34. Drie jaar later trouwde Radermacher met Johanna Racket,
een nicht van Gillis Hooftman, en hij kreeg bij haar twaalf kinderen. In 1580 ves
tigde hij zich opnieuw te Antwerpenom in 1586 in Aken te gaan wonenOm ge
loofsredenen zag hij zich in 1599 gedwongen zijn vaderstad te verlaten en hij ves
tigde zich als wijnkoper te Middelburg, waar hij in 1617 overleed3"'. Van Rader
macher, die ook bekend is onder zijn humanistennaam Johannes Rotarius, is wel
eens gemeend dat hij dezelfde was als degene die in 1608 De ministro eucharistiae
heeft gepubliceerd, mogelijk te Genève. Dit is evenwel zeer onwaarschijnlijk36.
Niet gedrukt is het werk dat hier wordt uitgegeven, namelijk: Radermachers
grammatica. Het is een onvoltooid werk. Het is mogelijk dat dit geschrift heeft
gecirculeerd onder de Nederlandse intellectuelen te Londen, maar het meren
deel van de 4000 Nederlanders die we in 1568 te Londen aantreffen en die om het
geloof waren uitgeweken, zullen wel niet van het bestaan ervan hebben afgewe
ten. We kunnen slechts gissen naar de redenen van het onvoltooid blijven. Mis
schien kreeg Radermacher het wel te druk bij de behartiging van de belangen
van de firma-Hooftman? We weten ook niet precies voor welk soort publiek Ra
dermacher zijn grammatica had bestemd. Had hij zijn calvinistische landgeno
ten op het oog, van wie velen zullen hebben geworsteld met het Engels, terwijl
zij en hun gezin toch ook niet hun Nederlands wilden verleren. Zou zo'n gram
matica bedoeld zijn geweest als een welkome steun voor hen? Ik denk evenwel
dat Radermacher een ander soort publiek in gedachten had. Radermacher zelf
was de calvinistische zaak ten zeerste toegedaan; daarover kan geen twijfel
bestaan. Het wekt dan ook op het eerste gezicht enige bevreemding in zijn inlei
ding te lezen dat hij de godsdienstige twisten in de Nederlanden betreurt. Vol
gens hem leiden de slechte Nederlandse bijbelvertalingen regelrecht tot so deer-
lyke schueringen van religiënsonderlyken in onse landen meer dan in alle ande
ren. Uit de onmiddellijke context van de bewuste passage blijkt echter dat Ra
dermacher zich hier richt tot de geleerden, tot de humanisten in de Nederlanden
die, wat hun godsdienstige overtuiging betreft, eerder tot verzoening in Erasmi
aanse zin dan tot scherpslijperij geneigd waren.
Het kan ook enige bevreemding wekken dat Radermacher na 1568 nooit is ge
noemd - laat staan: geroemd - vanwege zijn grammatica. Kennelijk heeft hij er
niet mee te koop gelopen. Een andere rechtmatige vraag is: beschikte deze man
wel over de taalkundige belangstelling die we hem hier toeschrijven? Op grond
van een veilingcatalogus uit 1634 is het gelukkig mogelijk iets te leren over Ra
dermachers belangstelling in het algemeen en over zijn taalkundige belangstel
ling in het bijzonder37. Op 7 augustus 1634 en volgende dagen werden namelijk
in het huis van zijn zoon Steven (geb. in 1575) te Middelburg de boeken van Jo-
han Radermacher geveild. Naast de werken in het Latijn, Italiaans, Spaans,
Frans, Engels en Duits vindt men in deze catalogus ook ruim 150 titels van Ne
derlandstalige boeken opgesomd. Vooral de werken die dateren uit 1568 en er
vóór, mogen ons hier interesseren. Zo blij kt uit deze verzameling Radermachers
belangstelling voor Nederlandse bijbelvertalingen. Genoemd wordt de zg. Bij
bel van 1360als: Eenighe Boecken uyt den Bybel metter handt op Parquement
gheschreven 1360. Deze bijbel stamde uit het bezit van de grootouders van onze
auteur, namelijk: Gerlach Radermacher (geboren in 1460) en Mechtel vander
Haegen, die op de markt te Aken woonden in het huis 'den Wildeman'38.
11
