relatief grote proportie grasland op Walcheren. Toen de kartering door het kadaster
van alle provincies behalve Limburg in 1832 gereed was, was het totale grondgebied
van Zeeland, met uitzondering van Zeeuws-Vlaanderen 100.932,38 ha, waarvan
47.215,67 bouwland was (46,78%) Grootte1875, 199-201). Het percentage was dus
aanzienlijk verminderd: alle soorten vee waren schaars geweest in de Franse tijd.
5. Een morgen is een vierkante landmaat, gelijk aan twee gemeten.
6. Over deze nu in onbruik geraakte rode verfstof, zie De Kanter, 1802; Staring, 1873;
Van der Kloot Meyburg, 1934 en Sluijk, 1958.
7. Waarschijnlijk kanariezaad, bekend als wit vogelzaad, eerder dan zwart vogelzaad
(koolzaad) dat reeds op de lijst staat.
8. Dit is waarschijnlijk, want deze gewassen staan niet vermeld op de lijst van Zeeuwse
produkten uit 1820 (De Kanter, 1824, 36).
9. Er steekst wederom waarheid in deze bewering. Zeeland was Nederlands belangrijks
te tarweproducent gedurende de gehele negentiende eeuw. (Zie bv., SSJB (1849),
214, dat aangeeft hoe Zeeland een ruime voorsprong heeft op de andere voornaamste
tarweproducerende provincies Zuid-Holland en Limburg).
10. De zware zeekleigronden van Walcheren en Schouwen waren vóór de komst van de
kunstmest het geschikst voor gewassen die de grond zwaar belastten.
11. Dit was nog steeds het geval in 1820, zoals vermeld in De Kanter, 1824, 34.
12. Dit blijft een probleem: Bouman betreurt het in zijn landbouwgeschiedenis van Zee
land (Bouman, 1946, 28).
13. Een zak was een gewichtseenheid voor droge waren die, wederom, van district tot dis
trict aanzienlijk verschilde. In dit geval kunnen we slechts de voor die tijd in Zeeland
meest algemeen geldende aannemen. 41,5 'Zeeuwse zakken' vormen een 'last' van 30
hectoliter: een zak was dus 0,723 hl. ('Tafel', 1860,332. Een rapport over de Zeeuwse
landbouw in 1822- in RAZ, Commissie van Landbouw, no. 12 - gebruikt deze maat als
standaard. Zie ook De Kanter, 1829, 70). De jaarlijkse productie van granen, bonen
en zaden was derhalve 854.990,88 hl. (1.182.560 zakken).
14. Het is aannemelijk dat een 'Nederlandsch pond' een moderne kilogram is. Plaatselijke
verschillen vertroebelen de zaak echter: er waren minstens drie belangrijke eenheden
in Zeeland met de naam 'pond' die allemaal dichter bij de 454 gram (Engels pond) la
gen. Op grond van het gemiddelde niveau van de productiecijfers kunnen we slechts
aannemen dat Van Doorn de kilogram gebruikte, hetgeen zeker gebruikelijker was bij
het bepalen van hoeveelheden meekrap.
15. Deze productiecijfers zijn zeer waardevol voor ons en zijn met hun moderne equiva
lenten hergegroepeerd in Tabel 2. Van Doorns tarwecijfer van 322.024 hl is maar 40%
van de 800.000 hl door Bouman aangehaald voor 1812, slechts enkele jaren later (Bou
man, 1946, 28). Voor de jaren achttienveertig geeft Bouman een jaarlijks tarwepro-
ductiecijfer van 391.500 hl voor heel Zeeland, inclusief Zeeuws-Vlaanderen (ibid.,
110). Dit geeft een zekere geloofwaardigheid aan ons cijfer van 322.024 hl voor 1807/
08.
120
