Blijkens de aparte aantekeningen uit de jaren 1849-1856 betrok hij zijn zaai- en
pootgoed elders en gebruikte hij weinig kweekmateriaal uit de eigen opbrengst.
Dit deed hij niet alleen voor tarwe, maar ook voor zijn andere gewassen, inclu
sief aardappelen en klaver. Tabel 2 laat onder andere zien dat de per hectare in
gezaaide of gepote hoeveelheden jaarlijks sterk in volume konden wisselen.
Tabel 2. Prijs en opbrengst van het zaaizaad, 1849-1856
x Opbrengst van 1 hl zaaizaad, uitgedrukt in hl.
gewas
tarwe
wintergerst
zomergerst
rogge
jaar
per ha
gez.hl
per ha
prijs
per hl
X
gez.hl
perha
prijs
per hl
X
gez.hl
per ha
prijs
per hl
X
gez.hl
perha
prijs
per hl
X
1849/50
1850/51
1851/52
1852/53
1853/54
1854/55
1855/56
1,2 7,19 22,6
1,5 - 12,3
1,5 8,37 15,6
1,9 - 8,5
1,8 - 14,4
1,8 13,75 12,7
1,4 17,50 18,5
1.8 4,12 27,5
1.9 - 15
2,2 4,75 7,5
2,5 - 16,7
2,1 6,25 12,2
1,7 7,87 29,5
1,6 5,31 34
1,7 5,62 13,1
1,9 - 16,5
2,5 7,12 10,5
1.2 - 3,5
2.3 - 7,1
1,9 10 13
3,7 11,25 4,8
gewas
haver
paardebonen
br. w. bonen
erwten
jaar
per ha
gez.hl
per hl
prijs
perha
X
gez.hl
per hl
prijs
perha
X
gez.hl
per hl
prijs
perha
X
gez.hl
per hl
prijs
perha
X
1849/50
1850/51
1851/51
1852/53
1853/54
1854/55
1855/56
3,75
3,2 4,37 13,7
4,3 4,37 3,4
3.8 - 8
3.9 4,87 3,3
3.6 - 4,7
3.7 - 5,9
4,2 7,50 4
3,9 6,25 6,8
1.4 - 10
1.5 12,50 18
3,4 6,83 1,7
2,3 - 11,5
3,9 - 7,9
6,6 - 6,6
8,75
3,1 8,- 7,5
Hoe werd nu het zaaigoed in de grond gebracht? Naar men tot nu toe algemeen
aannam, werd in Zeeland vóór de komst van de zaaimachine het graan steeds
breedwerpig gezaaid, daarna ondergeploegd en geëgd34. Het eerste, belangrijke
handwerk werd door de boer alleen toevertrouwd aan een ervaren kracht,
meestal de paardeknecht. Maar op het bedrijf van Adriaan Vaar werd het zaai-
werk door de landarbeiders verricht, en dat op een heel andere wijze, zoals dui
delijk blijkt uit de jaarlijkse arbeidsaantekeningen over de maanden september,
oktober en november. In het eerste jaar, 1847, bijvoorbeeld vindt men voor di
verse arbeiders in totaal 51'/2 arbeidsdagen zaadpooten en voor verschillende ar
beidersvrouwen 20'/2 dagen pooten trekken geregistreerd. De benaming zaad
slaat in dit geval niet op koolzaad, aangezien dit gewas altijd een maand eerder
werd ingezaaid, hetgeen ook dit jaar het geval was. Trouwens in de maand sep
tember, nog vóór de bewuste 'pootwerkzaamheden'is er al sprake van zaad wie
den; het koolzaad zat dus al in de grond. Het zaad poten in oktober moet op het in
de grond brengen van graan betrekking hebben. Adriaan Vaar had behalve
koolzaad dat jaar alleen tarwe, rogge en wintergerst als wintergewassen, en
86
