Maar hier speelde nog iets anders. Vlamingen gingen de letterkassen van de
klankmethode 'Geuzenkasten' noemen en bij de opstand moesten ze het ontgel
den in Zeeuwsch-Vlaanderen. Opstandelingen lieten er weinig van heel, gekant
tegen alles wat 'Hollands' was 42.
Een aannemelijke algemene verklaring voor de afkeer lijkt deze te zijn. Traditio
neel was spellen gekoppeld aan Bijbel, Heidelbergse Katechismus, en dogma-
tiseh-religieus onderricht. Dit alles verdween en de plaats van de Bijbel werd be
perkt in het onderwijs. Weerstanden tegen de klankmethode kunnen dan ver
klaarbaar zijn uit verzet tegen het verdwijnen van het dogmatische element. De
nieuwe methode was, hoewel in zich goed, gekoppeld aan niet-religieuze lec
tuur. Men wilde de spelmethode terug en daarmee het vroegere dogmatische on
derwijs. Opvallend is dan ook dat later bij de Scheuring in de Hervormde Kerk
(rond 1835) de onderwijzers die met de Afscheiding meegingen de spelmethode
weer invoerden. Methode werd gekoppeld aan de inhoud van de bijbehorende
lectuur43.
Deze uitweiding kan volstaan om duidelijk te maken dat de-invoering van de
klankmethode niet alleen technisch moeilijk was. In een tijd waarin schoolgelden
en de gunst van de ouders voor een onderwijzer zwaar telden was het gevaar
steeds aanwezig dat hij overstag ging voor hun wensen. Herhaaldelijk drong Cal-
lenfels er op aan dat de klankmethode algemeen werd aangenomen 'tot goede
verstandhouding, ter wering van kwade praktijken en van het gepraat der menig
te'. Onderlinge samenwerking en controle via de gezelschappen konden voorko
men dat het uitliep op een concurrentieslag 44
Om de onderwijzers met de methode vertrouwd te maken benutte Callenfels een
vacature in zijn woonplaats Oostburg. Hij wilde hier iemand geplaatst zien die
grondig was geschoold bij Prinsen in Haarlem. Toen bleek dat sollicitanten er
niet zo voor voelden omdat het honorarium te laag was wist Callenfels bij het
gouvernement gedaan te krijgen dat een rijkstractement gegarandeerd werd en de
gemeente voor een dubbele toelage zou zorgen. De man zou dan het royale inko
men krijgen van fl. 575,— jaarlijks. Het werd gegeven 'in de verwachting dat de
aan te stellen onderwijzer ook geschikt zou wezen de onderwijzers van het
gansche district met de verbeterde leerwijze van 's Lands Kweekschool ver
trouwd te maken gelijk dit ook de uitdrukkelijke voorwaarde was waarop Gede
puteerde Staten het tractement van stadswege hadden toegestaan'. Duidelijke
koppeling van tractement en kunde 45. Aangesteld werd de onderwijzer Pere
boom. Hij voegde zich bij het onderwijzersgezelschap en gaf iedere maand in
structie in de klankmethode. Ook Meesters was intussen ingeschakeld om de
zwakkere broeders te helpen. Callenfels, die in 1823 vaststelde dat aan het klassi
kaal onderwijs en de invoering van de klankmethode nog een en ander te doen
42. RAZ, Archief Toezicht inv. 95a, brief no. 519. Vgl. De Bree, Het platteland, 68.
43. Reinsma, Scholen en Schoolmeesters, 107,109; vgl. ook 18,19. Hoofdinspecteur Wijnbeek
wiens landelijke rapportage in dit boek wordt behandeld en weergegeven noemt vaak de spelme
thode daar waar de onderwijzers zich bij de afscheiding hadden aangesloten.
44. RAZ, Archief Toezicht inv. 95a, no. 395. Vgl. 95a, no. 329. De onderwijzer Jung uit
Groede verdedigt zich hier tegen de beschuldiging meer leerlingen te krijgen door naast de klank
methode de spelmethode te handhaven. Het is, zo betoogt hij, een overgangsfase om de invoering
van de klankmethode ongemerkt te laten verlopenDit gebeurde vaker om geen aanstoot te geven
45. RAZ, Archief Toezicht inv.nr. 97, 20-6-18219-10-1821
106
