viel, stimuleerde dit krachtig 46.
Nadat als eerste de actieve Van Vooren in Eede, lid van twee gezelschappen, tot
aanschaf van een letterkas was overgegaan, volgden in 1824 geleidelijk de overi
gen. Dit had nogal wat voeten in de aarde want het apparaat was vrij duur (ca. 11.
35,— met toebehoren). Aardig is de tactiek die Callenfels toepaste bij vacatures.
Hij maakte de burgemeester duidelijk dat de nieuwe kracht ongetwijfeld de
nieuwe leesmethode gebruikte en pas kon beginnen wanneer de school was voor
zien van de nodige apparatuur. Het werkte probaat47. De overdracht van zo'n let
terkas liet Callenfels liefst door een officiële ceremonie plaatsvinden. In Hoofd
plaat droegen de notabelen in een soort processie het apparaat onder klokgelui
naar de school. Voor belangstellenden was er een demonstratie en terwijl de kin
deren een feestlied aanhieven keerden burgemeester en wethouders terug naar het
stadhuis. Een verslag verscheen in de Middelburgsche Courant. Callenfels had
gevoel voor propaganda en buitte de situatie volledig uit48. In 1830 stelde Callen
fels voldaan vast dat vrijwel overal de klankmethode ingang had gevonden. Hij
moet zich ook zelf er grondig in hebben verdiept. Herhaaldelijk gaf hij in brieven
aanwijzingen over een goede toepassing van de methode. Alles liep via de gezel
schappen en de activiteiten van mensen als Meesters en Pereboom. Het is de
vraag of zonder de gezelschappen met hun scholing en concurrentieremmende in
vloed de invoering van deze toch niet makkelijke methode zo snel en algemeen
had kunnen plaatsvinden.
De gezelschappen aan het werk; met name Walcheren en Noord-Beveland
Als de winter voorbij was en de wegen weer begaanbaar werden zag menig on
derwijzer verlangend uit naar de eerste bijeenkomst van het nieuwe jaar. Het
weerzien van collega's en het gezamenlijk even ontkomen aan de winterse
schooldrukte en het isolement van het platteland vormde blijkens de verslagen
telkens weer reden tot vreugde.
Hoe moeten we ons het gemiddelde onderwijzersgezelschap voorstellen? Een al
gemeen beeld is immers nog niet gegeven, ook al zijn bepaalde aspecten al aan de
orde geweest. De onderwijzers kwamen maandelijks bij elkaar, soms bij de leden
thuis, op de scholen of elders 49In Middelburg deed bijvoorbeeld de regentenka
mer in de Stadsarmenschool dienst als vergaderruimte.
Wie niet kwam kreeg een boete opgelegd, meestal 60 cent. Omdat niet iedereen
met een horloge liep en de kerktoren ook niet altijd de juiste tijd aangaf (veel on
derwijzers waren ook klokkesteller) was op tijd komen niet altijd eenvoudig, ook
al omdat er vaak forse wandelingen nodig waren. Om het terugwandelen aange
namer te maken hadden gezelschappen soms voorkeur voor de zaterdagen met
volle maan.
46. RAZ, Archief Toezicht inv.nr. 117, 30-10-1823.
47. RAZ, Archief Toezicht inv.nr. 95a, 1828.
48. RAZ, Archief Toezicht inv.nr. 83, 28-12-1827.
49. Kenmerkend voor de onwetendheid over dit verschijnsel is wel dat in sommige encyclope-
diën informatie ontbreekt. Ook Reinsma's omschrijving is onjuist (Reinsma, 'Onderwijs in Zee
land', 14).
107
