Voor de slaven waren er dus bepaalde risico's verbonden aan de slavenreis,
maar ook voor de slavenhandelaren bracht een slavenreis een risico met zich
mee. Een slaaf vertegenwoordigde een belangrijke economische waarde; verlies
van slaven betekende verlies van kapitaal. Het sprak vanzelf dat slavenhandela
ren de risico's voor de slaven, en dus voor zichzelf, zo klein mogelijk wilden
houden. In 1769 schreef de Vlissingse arts Gallandat zijn 'Noodige onderrichtin
gen voor de slaafhandelaren'. Gallandat vat, in onze ogen paradoxaal, samen wat
volgens hem het dilemma van de slavenhandelaren is. 'Menschlievenheid en
eigen belang' schreef Gallandat, moeten iedere slavenhandelaar ertoe aan zetten
'alle zaken te onderzoeken, en in acht te nemen, welke tot het welzijn der nege
ren kunnen strekken'4.
Maar hoe werden de slaven aan boord van de slavenschepen nu feitelijk be
handeld? Was er binnen het onmenselijke bedrijf van de slavenhandel toch nog
sprake van enige 'menschlievenheid?'
Of werden slaven alleen maar gezien als kapitaal en niet als mensen? Op een
slavenschip was, naast de kapitein, de chirurgijn direct verantwoordelijk voor het
welzijn van de slaven. In zijn journaal legde zo'n chirurgijn verantwoording af
van zijn medisch handelen ten opzichte van zijn superieuren. Sommige van deze
journalen bevatten alleen wat medische informatie zoals recepten en behande
lingsmethoden bij de verschillende ziekten. Maar af en toe wordt in een chirur
gijnsjournaal ook informatie gegeven over het dagelijks leven aan boord van een
slavenschip. En soms was er, naast de strikt medische informatie in zo'n jour
naal, ook iets van de houding van de chirurgijn ten opzichte van de menselijke
lading te bespeuren. Bij de Commercie Compagnie zijn acht van deze chirur-
gijnsjoumalen bewaard gebleven 5. Zeven van deze journalen heb ik voor dit arti
kel gebruikt6. Deze journalen waren uiteraard niet allemaal gelijkwaardig. De
journalen van De Nieuwe Hoop en de Brandenburg bevatten slechts een doden
lijst met doodsoorzaken en wat beknopte medische informatie. De andere journa
len waren uitvoeriger. Het journaal van de 'Geertruyda en Christina' was op on
derwerp geordend. De andere journalen waren chronologisch geordend. Ieder
journaal leverde verschillende problemen, en verschillende mogelijkheden op.
Uit sommige journalen sprak mededogen met de slaven en hun lot, andere waren
koel en zakelijk.
In dit artikel beschrijf ik de behandeling van de slaven aan boord van de sla
venschepen, de houding van de chirurgijns ten opzichte van de slaven, de behan
deling van slaven bij ziekten, de ziekten die zoal aan boord voorkwamen, de
doodsoorzaken van de slaven, en de hoogte van de mortaliteit.
De slavenreizen van de Middelburgsche Commercie Compagnie
Een slavenreis bestond uit drie verschillende delen; men spreekt dan ook vaak
van 'driehoeksreizen'. Eerst voer men met het cargazoen, de lading goederen die
gebruikt werd voor het onderhoud van de bemanning en de slaven die gekocht
4. Gallandat, 'Onderrichtingen', 442.
5. ArchiefMCC, inv. nr 292, 390,435, 868, 1110, 1262, 1410, 1418.
6. Archief MCC, inv. nr 1262, het journaal van de oppermeester van de Vrouw Johanna
Cores heb ik niet bij mijn onderzoek betrokken, omdat het zeer moeilijk leesbaar was.
78
