te bereiken. Als de kwade stoffen waren afgevoerd zou iemand weer gezond zijn,
zo dacht men83.
Uit de inleiding 'over de scheurbuik' van de chirurgijn van de Geertruyda en
Christina komen enkele van de algemene ideeën over ziekte naar voren. Boven
dien wordt er iets duidelijk van de algemene toestand waarin de slaven aan boord
van dat schip verkeerden. Omdat de scheurbuik tevens de belangrijkste doods
oorzaak op dat schip, èn op de Zeemercuur I is, neem ik hier een stuk van de in
leiding van deze chirurgijn over. Daarna zal ik, als voorbeeld van wat genees
kunde destijds inhield, nog wat van de behandelingsmethoden van de chirurgijn
van de Zeemercuur laten zien. De chirurgijn van de Geertruyda en Christina be
gint als volgt:
Het is ons in allen bekent dat er diferente oorsaaken ben waar uyt t scheurbuyk
ken gebooren werden en waardoor onse vogten tot den hoogsten trap van bederf
kennen steygeren t geene myns dunkens t waare fondament is daar deeze siekte op
rust De toevallen dezer sikte syn mede genoeg bekent dus onnoodig hier te
melden. In de genesinge beandelden ik hen op deze wyse liet deselve by de eerste
ontdekkinge van dien uyt unne boeyjen ontsluyten om haar soo veel als mogelyk
was in beweging te houden teffens weet men dat eer niets nadeeliger is en niets
gemeender om deze siekte voort te brengen of t selve te doen vereergeren als
angst, verdriet en andere melancolische toevallen daar de siel door geprikkelt en t
lighaam door in t grootste gevaar gebragt werd. Aan de andere kant weet men dat
er niets gechikter is uyt te denken soo wel ter verhoeding als ter genesinge dezen
quaale dan gestaadige vergenoegtheyd en een vroolyk en blygeestig humeur edog
om deselven daartoe te krygen was onmogelyk deselven waaren altoos zeer geme-
lyk quaataardig stoers knorrig ongemakkelyk en seer droefgeestig.
In Afrika geeft deze chirurgijn de slaven zo veel mogelijk groenten en fruit. Als
de oversteek eenmaal is begonnen moet hij zijn toevlucht nemen tot de 'chymi-
sche' middelen. Ook blijft hij de slaven steeds limoensap geven84. Maar deze chi
rurgijn had weinig succes met zijn behandeling. De scheurbuik (of scorbuut)
werd veroorzaakt door een gebrek aan vitamine C. Alleen voldoende vers fruit
en verse groenten konden de scheurbuik verhelpen. De chirurgijn van de Zee
mercuur I was evenmin succesvol in zijn behandeling. Hij volgde min of meer
dezelfde werkwijze als de andere chirurgijn. Ook hij gaf de slaven zoveel moge
lijk verversingen. Bovendien gaf hij hun medicijnen, hoewel hij opmerkte dat hij
daarmee weinig dienst kon doen. Op dat schip was de scheurbuik zelfs zo erg,
dat er 'geen vrey binnen het scheepsboort hebben geweest van blanken en sla
ven'. Ook schrijft hij: 'hebben geduerende de reys de waatervaaten op het dek
staande alle morgen giouyende koggels in laaten doen om de rauwhyt van het
waater weg te neemen'. Deze opmerking doet vermoeden, dat hij dacht dat er
nog meer oorzaken waren voor de scheurbuik dan alleen een gebrek aan verse
83. De hier gegeven algemene inleiding over de geneeskunde in de 18e eeuw baseer ik op
mondelinge toelichtingen van dr H. Beukers, docent in de geschiedenis van de geneeskunde
aan de Rijks Universiteit Leiden. Hij heeft voor mij de algemeen heersende ideeën over ziekten
en de manier waarop men deze dacht te bestrijden in de 18e eeuw, uiteengezet. Zijn hulp was
zeer waardevol voor een juiste interpretatie van de behandelde chirurgijnsjournalen.
84. Archief MCC.inv.nr 435,49-51.
90
