kan de vierde laag worden gedateerd in de tweede helft van de 14e eeuw; de
derde in de 15e eeuw. De datering van de tweede en eerste laag is niet nauwkeu
rig te geven. Het hele ophogingspakket rust op 10 cm rietveen dat naar onder toe
overgaat in een gyttja ter dikte van 10 cm. De gyttja rust op grof geulzand16.
Een belangrijk resultaat van het onderzoek wordt verkregen door de interpreta
tie van het onderste deel van het profiel. De grens tussen het veen en laag vier
kan worden opgevat als de bodem van de gracht van de vroegmiddeleeuwse
ronde burcht van Middelburg. Het natrekken en de herinterpretatie van een
vondstmelding uit 1978 maakte het mogelijk de ligging van de vroegmiddel
eeuwse wal van de burcht en van de kapel van het minderbroedersklooster ten
opzichte van de gracht nauwkeuriger te bepalen (zie Late Middeleeuwen: Bo-
gardstraat). In de Kroniek over 1991 zal dieper worden ingegaan op de ligging en
de opbouw van de ronde burcht van Middelburg naar aanleiding van het archeo
logische onderzoek dat werd uitgevoerd tijdens de reconstructie van het Abdij
plein in mei van dat jaar.
Late Middeleeuwen
Inventarisatie pelgrimsinsignes (fig. 8)
Met de presentatie van onderstaande lijst van nieuw gedocumenteerde pelgrims
insignes over de periode maart 1989 tot maart 1991 wordt een periode van vijf
jaar van actieve inventarisatie op dit gebied als afgesloten beschouwd. De aantal
len van de afgelopen twee jaar bevestigen het eerder vastgestelde algemene beeld
met betrekking tot de populariteit van de vanuit Zeeland bezochte bedevaart
plaatsen17. In afbeelding 8 is een kleine selectie opgenomen18. Nr 1 toont nog
eens de heilige Adrianus uit Geraardsbergen. Een derde van de Zeeuwse pel
grimstochten in de late middeleeuwen had Geraardsbergen tot doel. Nr 2 wordt
in deze kroniek onder de vindplaats Veere besproken. Nr 3 is het eerste voor
beeld van een insigne dat met wat meer zekerheid dan de 'hoorntjes' aan de be
devaartplaats Saint-Hubert-en-Ardenne kan worden toegeschreven. Nr 4 is een
mooi voorbeeld van een insigne uit Rome met de gekruiste sleutels, de Vera Ikon
en de pauselijke tiara. Nr 5 is een slordig uitgevoerde variant van het 'type Sluis'
van de insignes die te Aardenburg aan de pelgrims werden verkocht19. Nr 6 is een
rechthoekige tinnen plaatje waarop Maria is afgebeeld met de randtekst: FINIS-
16. Verdere détailgegevens, waaronder de determinatie van het botmateriaal, zijn aanwezig in
het interne opgravingsverslag.
17. Zie Van Heeringen. Koldeweij en Gaalman 'Heiligen uit de modder' en Van Heeringen
'Archeologische kroniek 1988'.
18. De volgende personen en instellingen verleenden hun medewerking: M. van der Avoort.
Teteringen: H. Hendrikse, Breskens: P. de Jongh, Meliskerke; drs T. Polderman, Veere: Provin
ciaal Depot voor Bodemvondsten. Middelburg; H. Sijbel. Middelburg; R.J. Voeten, Breda en
het Zeeuws Museum te Middelburg. De in figuur 8 opgenomen insignes behoren tot de vol
gende collecties: Zeeuws Museum (nrs 1 en 2); R.J. Voeten (nrs 4,5,6 en 7); M. van der Avoort
(nr 3) en H. Hendrikse (nr 8).
19. Ter gelegenheid van de tentoonstelling 'Pilgremme tot Ardenbuerch' die van 3 mei tot 29
september 1991 in het Gemeentelijk Archeologisch Museum van Aardenburg is gehouden,
werden aan de hand van de acht nu bekende insignes van deze bedevaartplaats de gegevens
over dit Maria-bedevaartsoord opnieuw geinterpreteerd (Van Heeringen en Hendrikse 'Nieuw
licht op de Maria-verering').
131
