West-Europa rond 1540
Hoe was de politieke situatie in de periode dat deze vlootoperatie plaatsvond?
Drie grootmachten, het Habsburgse rijk. Frankrijk en Engeland, gepersonifieerd
door Karei V, Frans I en Hendrik VIII, beheersten het politieke toneel in West-
Europa in de eerste helft van de zestiende eeuw. De onderlinge krachtsverhou
ding tussen Frankrijk en Engeland was in de loop van de voorgaande periode be
langrijk in het voordeel van Frankrijk gewijzigd. De Engelsen die in de vijftiende
eeuw nog grote delen van het Franse grondgebied in bezit hadden gehad, hadden
zich moeten terugtrekken en vormden op het Europese vasteland geen macht van
betekenis meer. De Fransen bedreigden nu de Engelse zuidkust, en aan zijn
noordgrens leefde de Engelse koning Hendrik VIII voortdurend op voet van oor
log met de Schotten. Het lag voor de hand dat Schotten en Fransen elkaar ge
makkelijk vonden tegenover een gemeenschappelijke tegenstander. Op zijn beurt
zag Frans I zijn land als het ware omsingeld door Habsburgse gebieden, nu Karei
V koning van Spanje, keizer van het Duitse Rijk en heer der Nederlanden was
geworden.
In Italië en aan zijn noordgrens, waar hij aanspraken maakte op Artesië,
Vlaanderen en het Doornikse, botsten de belangen van de Franse koning regel
matig met die van Karei V. Frans I zocht en vond in het noorden steun van de
Gelderse hertogen, waardoor de tussenliggende Bourgondisch-Habsburgse Ne
derlanden als het ware in de tang genomen werden. In deze situatie zochten
Hendrik VIII en Karei V in 1540 toenadering tot elkaar en sloten zij een verbond
om gezamenlijk tegen Frankrijk op te treden. Van twee kanten, Karei vanuit de
Zuidelijke Nederlanden en Hendrik vanuit het Engelse steunpunt Calais, zouden
de verbondenen Frankrijk binnenvallen. De ambitieuze plannen leden echter snel
schipbreuk en het verbond was van korte duur. In 1544 sloot Karei V in Crépy
alweer vrede met Frans I. Hendrik VIII zette de strijd nog enige tijd voort nadat
hij er in 1544 in geslaagd was Boulogne te nemen, maar in 1546 besloot ook hij
de vijandelijkheden te slaken. De strijd speelde zich niet alleen op het land af.
Daar waar Engeland en Frankrijk met elkaar de degens kruisten was ook het Ka
naal strijdtoneel. De Fransen probeerden Schotland overzee te steunen en dreig
den met landingen op de Engelse zuidkust; de Engelsen op hun beurt voerden
raids uit op de Franse kust. Het Kanaal was ook de enige verbindingsweg met het
laatste nog op Frans grondgebied resterende Engelse steunpunt, Calais. En nabij
Calais had Hendrik VIII een groot leger verzameld om gelijktijdig met de Habs
burgse bondgenoot Frankrijk binnen te vallen.
De tocht
In het reisverslag dat als titel draagt 'Mijnes heeren des admiraels reyse in Inghe-
landt anno XVC XLIIII'10 wordt verslag gedaan van de tocht van de keizerlijke
vloot die vanuit Veere naar Dover voer om vandaar samen met een Engels eska
der als escorte van Hendrik VIII naar Calais te zeilen.
De journaalschrijver begint op de 12e juni 1544 als volgt: 'Op den Xllden
10. Weliswaar spreekt de journaalschrijver in zijn journaal over 1543, maar dat moet een verschrij
ving zijn. Buitenop staat 1544 en ook in andere bronnen wordt de tocht op 1544 gesteld.
92
