huysen of logiën te doen maken oft timmeren met eenighe houten stagiën ofte hou
ten gevelen vooraen de straet, achter ofte terzyde van deselve huysen ofte logiën,
maer moeten deselve gemaeckt ende gemetst worden met steene gevelen ende
mueren2.
Het was nog wel toegestaan bestaande houten gevels te repareren, maar daar was
toestemming voor vereist.
Bronnenmateriaal
Ten onzent bleven weinig gegevens bewaard over de houten gevels in het verle
den. In Nederland bleven nauwelijks exemplaren over en er is ook weinig gedo
cumenteerd, dit in tegenstelling tot België waar veel tekeningen en foto's werden
vervaardigd. De verklaring hiervoor is dat hier te lande in de 17e en 18e eeuw
een grotere welvaart heerste, zodat het vervangingsproces zich sneller voltrok.
Toen de belangstelling voor de oude bouwkunst begon te ontwaken was er in
België op dit gebied nog veel meer te documenteren. Met name de reeks tekenin
gen van houten gevels te leper is van groot belang'. Ook over middeleeuwse
houten gevels te Antwerpen bleef veel documentatie bewaard4.
In Nederlandse topografische verzamelingen vindt men houten gevels meest
als onderdeel van stadsgezichten afgebeeld. Ook voor de Zelandia Illustrata is
dat het geval. Van groot belang is in dit opzicht de kopie van een schilderij van
de Markt te Middelburg aan het begin van de 17e eeuw, waarop een groot aantal
houten gevels voorkomt'. In de 18e eeuw waren er ook nog vele houten gevels
aanwezig, maar zij inspireerden de topografisten kennelijk niet. In de tijd van de
Romantiek gingen deze mysterieuze zwartgekleurde gebouwen meer tot de ver
beelding spreken, maar toen was nog slechts een enkel exemplaar voorhanden.
De typen houten gevels; gegevens over houten gevels te Middelburg
Over het algemeen vertonen de gevels geen grote verschillen, wat te verklaren is
uit de toepassing van eenzelfde inwendige constructie. De verschillen betreffen
in de eerste plaats de plaatsing en positie van de huizen. Bij hoekhuizen was het
ook mogelijk de zijwand met hout te bekleden en gebruik te maken van buiten de
zijgevel doorgetrokken balkkoppen. Op deze wijze werd met een eenvoudige en
solide constructie in de bovengelegen vertrekken ruimte gewonnen. Vaak werden
onder de balkkoppen ook voluten aangebracht, die in dit geval meer ornamenten
waren. Naar gelang de inrichting van deze huizen waren de zijgevels al dan niet
van ramen voorzien. Dit type gevel kwam ook voor bij het zogenaamde langs-
huis, dat een kap evenwijdig aan de straatwand had. De voor- en achtergevel
2. W.S. Unger, De monumenten van Middelburg (Maastricht 1941) 110.
3. Zij zijn gereproduceerd in: H.J. Constandt, Ieperse middeleeuwse huizen met houten gevel. Ver
handelingen van de Koninklijke Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van
België, jaargang 43 (1981) nr 33. Brussel 1981.
4. M. Laenen, Middeleeuwse Houten Gevels te Antwerpen. Begeleidende synthese bij de tentoon
stelling Oudheidkundige Musea Antwerpen 16 jan.-28 maart 1982. Themauitgave van Volkskunde.
Driemaandelijks Tijdschrift voor de studie van het volksleven. 82 (1981) nr 4. Met dank aan drs C.J.F.
Klaassen die mij deze uitgave bezorgde.
5. Rijksarchief in Zeeland [RAZ], Historisch-topografische atlas Zelandia Illustrata van het Ko
ninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen II, 229.
35
