toegevoegd1. De afbeelding op het zegelveld symboliseert de persoon of de in
stelling die het zegel voert. Het randschrift daaromheen vermeldt de naam of de
functie van de bezitter. Door middel van een strook perkament of een zijden
streng is het zegel doorgaans onder aan het beschreven stuk perkament beves
tigd.
Het gebruik van zegels heeft zich vanaf de vroege middeleeuwen meer en
meer uitgebreid. Oorspronkelijk zegelen alleen keizers, koningen en pausen. La
ter gaan bisschoppen, abten en kloosters alsook wereldlijke vorsten zoals graven
en hertogen oorkonden van een zegel voorzien. In de dertiende eeuw zijn het ook
edelen en ridders, steden, schepenen en burgers die oorkonden op deze wijze be
krachtigend Maar ook niet ieder zegel bezit dezelfde bewijskracht. Evenals bij
oorkonden kunnen wij authentieke en niet-authentieke zegels onderscheiden. Van
sommige zegels is de bewijskracht zo algemeen aanvaard dat een hiermee beze
gelde oorkonde zelf een volledig bewijs vormt. Eerst hebben alleen de zegels van
pausen en koningen dit gezag bezeten, later worden die van bijvoorbeeld bis
schoppen, abten, graven en hertogen ook als authentiek beschouwd. Andere ze
gels zoals die van burgers van een stad bezitten een dergelijke bewijskracht niet.
Oorkonden die met deze niet-authentieke zegels zijn bekrachtigd, dienen altijd
eerst geverifieerd te worden.
De bezegeling is als waarborgmiddel van een oorkonde een belangrijk ele
ment. Het zegel blijkt echter ook het meest kwetsbare onderdeel te zijn. Van vele
charters5 zijn de zegels zwaar geschonden of zelfs geheel verloren gegaan. Dit
komt in de eerste plaats door de kwetsbaarheid van het materiaal waarvan zegels
zijn gemaakt. Zegelwas breekt gauw en brokkelt gemakkelijk af, zeker aan de
vaak dunne randen. Bij brand blijft het beschreven perkament veel langer intakt
dan het zegel dat al snel tot een onherkenbare klomp was versmelt. Daarnaast is
de bevestigingswijze er de oorzaak van dat vele zegels zijn beschadigd. De ge
bruikelijke manier van aanhechting van het zegel - zoals gezegd aan stroken of
koorden onder aan het stuk - brengt met zich mee dat bij iedere raadpleging het
zegel te hard kan terecht komen en daardoor beschadigd kan raken. Een laatste
belangrijke oorzaak voor de aantasting van de bezegeling is de aantrekkings
kracht van de vaak fraaie afbeelding op het zegelveld. Menig zegel is van de oor
spronkelijke oorkonde afgeknipt, zowel door verzamelaars die de verleiding niet
hebben weerstaan het exemplaar aan de eigen collectie toe te voegen'1, als ook
door archivarissen die juist uit angst voor diefstal er soms toe zijn over gegaan
de zegels apart op te bergen. Als gevolg van een en ander zijn er slechts weinig
oorkonden te vinden waarvan de bezegeling nog in geheel gave staat verkeert.
Aan vele charters hangen thans nog slechts nauwelijks te identificeren brokjes
was. In vele gevallen zijn nog slechts enkele sporen van de oorspronkelijke beze-
3. J. Meinema, 'Zegels: materiaal en techniek'. In: Verzegeld verleden. Zegels: bronnen voor de ge
schiedenis (Groningen 1984), 9; T. Steemers, Zegels, geschiedenis, gebruik, conservering, restaura
tie, samengesteld door ten behoeve van de M.B.O. Opleiding Restauratoren in Amsterdam
(Maastricht 1984), 52-54.
4. Ewald, Siegelkunde, 32-40.
5. Een charter is thans de archiefterm voor een oorkonde uitgaande van de uiterlijke vorm: het blad
perkament (of papier) voorzien van zegels waarop de oorkonde is geschreven.
6. Vgl. G. Venner, 'Inleiding'. In: S. Frankewitz en G. Venner, De zegels der steden en dorpen in
het Overkwartier van GelderDie Siegel der Stadte und Dörfer im geldrischen Oberquartier, 1250-
1798 (Venlo [1987]), 14.
58
