Fol. 89. Jezus Sirach (Ecclesiasticus)
Jezus de zoon van Sirach stelde in het begin van de tweede eeuw voor Christus een verzame
ling wijze uitspraken samen, ook bekend onder de titel Ecclesiasticus. Dit was in de oude Kerk
een zeer geliefd boek, al werd het niet onder de canonieke geschriften gerekend. De miniatuur
aan het begin liet zien hoe Jezus Sirach predikte voor een gehoor van zes personen, vrouwen
zowel als mannen. Zo wordt zij door Muller beschreven. Een fotografie bestaat er niet van,
maar stellig ging het om een 'auteursportret' in hetzelfde genre als de miniaturen van Spreuken
en Prediker.
Fol. 104 en 109. De geschiedenis van Alexander de Grote
Dit is het enige boek in dit handschrift, dat met twee miniaturen verlucht was: een aan het be
gin en een middenin. Wat ze precies voorstelden is niet te achterhalen, omdat er geen foto's en
geen duidelijk beschrijvingen van gemaakt zijn.
De miniatuur aan het begin illustreert volgens Muller 'scènes de la légende d'Alexandre'.
Byvanck ('Noord-Nederlandsche miniaturen'. 273) specificeert: 'Neptanabus bij Olympias en
de dood van Neptanabus'; Byvanck en Hoogewerff (La miniature hollandaise, II, 30): 'Nep-
tanébo auprès d'Olympias'. Vermoedelijk is die laatste beschrijving verkort en waren in werke
lijkheid twee episoden te zien zoals bij Tobias en Daniel.
Op fol. 109 was een miniatuur geschilderd met een graftombe. Volgens Muller was dit het
graf van Darius, volgens Byvanck en Byvanck en Hoogewerff van Alexander zelf.
Neptanebus was een Egyptische farao en tovenaar die van een tijdelijke afwezigheid van
koning Philippus van Macedonië gebruik maakte om diens vrouw Olympias te verleiden en
zo de vader werd - volgens de legende - van Alexander. Deze heeft hem later eigenhandig ge
dood.
Afb. 13. Fol. 118. 1 Makkabeeën
Het eerste boek der Makkabeeën schetst aan het begin in een paar regels de laatste le
vensjaren en krijgsdaden van Alexander de Grote, zijn dood en de ellende die zijn op
volgers nadien met hun onderlinge machtsstrijd over het land van Israel brachten. In
167 voor Christus brak een opstand tegen Antiochus IV Epiphanes uit onder leiding
van het geslacht der Makkabeeën. Een markant feit is het herstel van de Joodse tem
peldienst door Judas Maccabaeus in 165, nog jaarlijks door het Joodse volk herdacht
in het Chanoekkafeest.
Op de miniatuur is koning Alexander te zien liggend op zijn sterfbed. Met de dood
voor ogen heeft hij zijn grote rijk verdeeld onder twaalf opvolgers, die hier om de
overleden koning zijn geschaard. Zij hebben geen tijd verloren laten gaan om zich
elk een kroon op het hoofd te zetten (1 Makkabeeën 1, 7-9). Het interieur is, gelijk in
de voorgaande miniaturen van deze meester, eenvoudig gehouden. De afsluiting bo
ven is boogvormig met een constructie die minder bouwkundig maar decoratiever
aandoet dan die op de afbeeldingen 10 en 11.
De initiaal 'E(nde het geviel na dien dat Alexander Phillips sone van Macedo-
nien....)' omsluit een gewelfd vertrek waarin een schoolmeester met een klasje van
vijf leerlingen. De meester is, blijkens het gebaar van zijn linkerhand, doende iets uit
te leggen en heeft in de rechterhand een roe, waarmee hij duidelijk de aandacht van
het jonge volk weet vast te houden. Het gaat hier om een school, door de Grieken tot
ergernis van de vrome Joden in Jeruzalem gesticht, zoals in de tweede kolom op re-
78