18 minuten
-16
Afb. 2. Grafische voorstelling van de tijdverejfeningscorrecties gedurende een jaar.
De zonnewijzer van Paulus Reinman
Reis- of zakzonnewijzers zijn in de loop der eeuwen in velerlei soorten, afmetin
gen en uitvoeringen vervaardigd. Dit type zonnewijzers is vermoedelijk in de 15e
of 16e eeuw in de Lage Landen of Duitsland geïntroduceerd. Eerst werden ze
vervaardigd in koper, dat dikwijls verzilverd of vuurverguld werd; daarna voerde
men ze al snel in ivoor uit.
Ook zijn er eenvoudiger uitvoeringen van hout, met papier beplakt. De meeste
komen uit twee hoofdcentra; Dieppe en Neurenberg7. Het exemplaar dat zich in
de collectie van het Zeeuws Genootschap in bruikleen bij het Zeeuws Museum te
Middelburg bevindt, behoort tot het type diptiek- of tweeluikzonnewijzer. Het
prachtig bewaard gebleven instrument is niet uniek, maar toch in zijn soort heel
belangrijk. Deze 16e- en 17e- eeuwse tijdmetertjes bevinden zich voornamelijk
in musea en prive-collecties in Europa en Noord Amerika. Professor E. Zinner
beschrijft er enkele honderden, waaronder 65 van Paulus Reinman8. Penelope
Gouk voegt daar nog eens zes exemplaren aan toe®. Die van Reinman zijn voor
namelijk in Europese collecties aanwezig10. De zonnewijzer uit Middelburg was
bij hen niet bekend. Wel noemt Zinner eenzelfde soort zonnewijzer in het Gro
ninger Museum uit 1586 van de Neurenbergse kompasmaker Hans Troschel.
Deze is uitvoerig beschreven door P. Terpstra11.
7. a. S. Lloyd, P. Gouk and A J. Turner. Ivory diptich sundials; the collection of historical scientific
Instruments of the Harvard University. Cambridge (Mass.), 1992. b. Moore,J. The ivory diptych sun
dial. Part 1, British Sundial Society 93.3.. 16-19. Part 2, BSS 94.1., 3-7 en 21.
8. E. Zinner, Astronomische Instrumente des II. his 18. Jahrhundertsheruitgave van de 2e verbe
terde druk. Munchen, 1972.
9. Penelope Gouk, The ivory sundials of Neuremberg; 1500-1700. Cambridge (UK), Whipple Mu
seum, 1988.
10 Musea en collecties die een of meer zonnewijzers van Paulus Reinman bezitten bevinden zich
in: Aken, Berlijn, Brussel, Burry St. Edmunds, Cambridge (UK), Chicago, Chur, Darmstadt, Dresden,
Edinburg, Gent, Hamburg, Linz, Londen, Luik, Middelburg, München, Neurenberg, Oxford (UK),
Parijs, Passau, Praag, Rein Stift, Salzburg, Stockholm, Straatsburg, Stuttgart, Traunstein, Wenen.
11. P. Terpstra, Zonnewijzers. Groningen, 1953, 94-101.
87
