St. Bavokerk te Haarlem is een koperen lezenaar uit 1499 met dit motief aanwe
zig. In de St. Jacobskerk te Vlissingen is er een dito lezenaar uit 1572.
De jaarkalender
Opvallend is de zeldzaam voorkomende zeer fijn gegraveerde cirkelvormige
jaarkalender met heiligenkalender. Van Reinman zijn slechts vier zonnewijzers
met jaarkalender bekend. Deze kalender is voorzien van vijf schaalverdelingen
van buiten naar binnen: 365 dagen met dagaanduidingen van 1 t/m 28, 30 of 31
plus een schrikkeldag na 24(!) februari; de dagletters, een heiligenkalender: de
maanden van het jaar. De tekens van de dierenriem zijn gelijk met het begin en
het einde van de maand aangegeven zoals in de astrologie gebruikelijk was.
De dagletters.
De dagen van de week zijn voorzien van de eerste zeven letters van het alfabet te
beginnen met A op 1 januari t/m G op 7 januari enzovoorts. Het jaar eindigt
eveneens met de dagletter A op 31 december. Met behulp van de dagletters be
paalt men de zondagsletter. Dat is de eerste dag in het nieuwe jaar waarop de
zondag valt. In 1994 viel 1 januari met de letter A op een zaterdag. De zondags
letter is derhalve een B. en dat blijft het hele jaar zo21. In 1604 viel 1 januari op
een donderdag. Toen was de zondagsletter een D. Maar aangezien 1604 een
schrikkeljaar was, kregen 24 februari en de schrikkeldag daarna dezelfde daglet
ter F, zodat de zondagsletter op 28 februari veranderde in een C; en wel als volgt:
zo ma di wo do vr za zo
22 23 24 - - 25 26 27 28
DE F F G A B
Een schrikkeljaar heeft altijd twee zondagsletters. Pas na verloop van 28 jaren
vallen alle dagen van de week weer op dezelfde dagen in de maand. Deze reeks
noemt men de zonnecirkel. Om het rangnummer van de zonnecirkel te berekenen
voor een bepaald jaar moet men er 8 bij optellen, de som delen door 28 en bij de
rest 1 toevoegen. Dan is in 1994 de zonnecirkel 15. De zondagsletter werd vroe
ger gebruikt voor het bepalen van de Paasdatum.
De heiligenkalender
De heiligenkalender komt slechts zelden voor op dit soort zonnewijzers. Deze
kalender vermeldt 82 heiligendagen22, zeer fijn en nauwkeurig gegraveerd. Ze
zijn alleen met een loep te lezen. De wijzer staat op 14 februari, Valentijnsdag.
Welke overwegingen ten grondslag liggen aan de keuze van het al of niet ver
melden van een heilige is moeilijk te achterhalen. Een veronderstelling is dat de
opdrachtgever een bepaalde keuze maakte. Een overzicht van deze dagen is op
genomen in bijlage I.
De epacta en m a a n o m r e k e n i n g s s c h i j f
In het centrum van de jaarkalender zijn twee onafhankelijk van elkaar draaiende
koperen schijven aangebracht die een 'volvellum' vormen. Het woord volvellum
komt vaak voor bij beschrijvingen van oude instrumenten en betekent in feite
'alles wat draait". Het is afgeleid van het Latijnse werkwoord volvere dat wente-
21Zie de titels in noot 18 onder a en c.
22. Zie de titels in noot 18.
94
