drukte werken afkomstig waren. Hij had daarvoor onder meer geput uit: Guic-
ciardini, Descrittione di tutti i Paesi Bassi altrimente detti Germania Inferiore\
Smallegange, Nieuwe cronyk van Zeeland', Speculum Zelandiae\ Bachiene, Va-
derlandsche geographic, Tegenwoordige staat der Verenigde NederlandenGar-
gon, Walchersche Arcadia. Daarnaast ging hij naar aucties om te zien of er iets
van zijn gading bij was. Zo verwierf hij in 1782 het Zeeuwse gedeelte van de at
las van Busserus. Gezien het belang van deze atlas voor de verzameling van Ver-
heye is het gewenst enige opmerkingen over het ontstaan te maken.
De achttiende eeuw was de eeuw van het verzamelen. In Nederland had dit
mede het ontstaan van vele historisch-topografische atlassen tot gevolg. De
grondslag daarvoor was gelegd in de zeventiende eeuw, de bloeiperiode voor de
Nederlandse kaartmakers, -drukkers en -uitgevers, toen zeer veel materiaal werd
geproduceerd. In tegenstelling tot de gebonden zeventiende-eeuwse atlassen wa
ren de achttiende-eeuwse verzamelingen samengesteld uit losse kaarten en pren
ten in portefeuilles opgeborgen.
De Amsterdamse rechtsgeleerde, oudheidkundige en dichter Matheus Brouë-
rius van Nidek (1677-1742) bracht een enorme collectie afbeeldingen bijeen on
der de naam 'Atlas der Verenigde Nederlandsche Provintiën en onderhoorige
landschappen in kaarten en printen, nevens teekeningen, pourtraitten etc'. In
1743 werd deze uit 82 portefeuilles bestaande verzameling te Amsterdam ge
veild. W. Henskes werd voor 5.000,- de nieuwe eigenaar. In deze atlas bevond
zich een Zeeuwse afdeling met de weidse naam 'Zelandia Ulustrata dat is het
graafschap van Zeelant in zijn steden, dorpen, derzelver gebouwen, kloosters,
adellijke huizen, sloten, lusthoven afgebeelt in teekeningen en prenten met des-
zelfs wapenkaart etc'. De Zelandia Ulustrata bestond uit vier portefeuilles. De
eerste bevatte materiaal over de graven van Zeeland, de wapens der edelen en de
stad Middelburg; de tweede over de steden Veere, Vlissingen en de dorpen en
heerlijkheden van Walcheren; de derde over Zuid- en Noord-Beveland en Wolp-
haartsdijk; de vierde over Schouwen, Duiveland, Philipsland en Tholen91. Brouë-
rius had door J. Stellingwerf titelbladen voor de Zelandia en de vier portefeuilles
laten tekenen. Er zijn vijf titelprenten bewaard gebleven, maar het is niet duide
lijk of dit de originelen zijn92. Met drie daarvan is er geknoeid. Op de bladen van
het tweede en derde deel zijn de namen van zowel Brouërius als Henskes als sa
menstellers van de atlas vermeld. Bij het vierde deel is de tekst weggesneden en
door andere tekst vervangen, waarbij eveneens Brouërius en Henskes als samen
stellers worden genoemd. Hoe groot het aandeel van Henskes is geweest is niet
duidelijk.
Uit de beschrijving van de titel blijkt dat het gaat om het Graafschap Zeeland.
Zeeuwsch-Vlaanderen, toen Staats-Vlaanderen geheten en als Generaliteitsland
vanuit Den Haag bestuurd, viel buiten het kader van deze atlas.
Na de dood van Henskes werd de atlas in 1761, nu onder de naam 'Schouw
burg der Nederlandsche gebeurtenissen van 1586-1716' te Utrecht geveild93. Het
is onbekend wie de koper was, hoogstwaarschijnlijk Hendrik Busserus (1701-
1781) te Amsterdam. Deze bezat een zeer volledige historisch-topografische atlas
91. Universiteitsbibliotheek Amsterdam, Bibliotheek van de Koninklijke Vereeniging ter bevorde
ring van de belangen des Boekhandels, Veilingcatalogi, nr. 153.
92. Unger, III, nrs. 1042 en 1040 en aanwinst 1982/25.
93. A.J. van der Aa, Biografisch woordenboek der Nederlanden. Haarlem 1852-1878.
131
