graag aan bezoekers zien om met hen aan de hand van het getoonde over de ge
schiedenis van Zeeland te praten.
Zoals reeds eerder is aangegeven werd de Zelandia Illustrata in 1863 door het
Zeeuws Genootschap aangekocht en overgebracht naar het museum van het Ge
nootschap in Middelburg en bij de kleine, in de loop der jaren reeds door het Ge
nootschap aangelegde, verzameling gevoegd. De versleten portefeuilles werden
vervangen door bij Altorffer bestelde dozen, die in een fraaie gesloten kast, ver
sierd met de wapens van de Zeeuwse eilanden en steden werden geplaatst. Het
Genootschap stelde M.F. Lantsheer als conservator van de Zelandia aan. Hij en
zijn opvolger F. Nagtglas hebben de gehele verzameling beschreven en gecatalo
giseerd, waarbij ze de door Verheye van Citters aangebrachte ordening handhaaf
den. Dankzij deze volledige beschrijving is het mogelijk nu nog een beeld te krij
gen van de omvang en de vorm van de Zelandia in 1863. In 1880 schreef
Frederik Muller, verzamelaar en groot kenner van de 19e eeuw, over deze atlas
dat zij 'zulk een rijkdom van platen in zonderheid van kaarten en tekeningen om
vat dat die alles verre achter zich laat dat wat ik elders van dergelijke aard gezien
heb'119.
In 1914 besloot het Zeeuws Genootschap de handgetekende kaarten uit de Zelan
dia te lichten en aan het Rijksarchief in Zeeland in bewaring te geven. Van de
848 in het Rijksarchief geborgen kaarten, waaronder die van de hand van Ver
heye, zijn bij het bombardement van Middelburg in 1940 er 800 verloren gegaan.
Het deel van de Zelandia Illustrata dat ondergebracht was in het museum van het
Genootschap in de Wagenaarstraat heeft in de oorlog geen schade opgelopen.
Het Zeeuws Genootschap heeft de atlas in 1978 aan het Rijksarchief in Zeeland
in beheer gegeven. In 1994 zijn de resterende getekende kaarten onder de bruik
leenovereenkomst van de gehele atlas gebracht. Door aankopen en schenkingen
omvat de Zelandia nu ongeveer 17.000 kaarten, prenten, tekeningen en foto's en
geeft een beeld van Zeeland van de zestiende eeuw tot heden.
Slotbeschouwing
Uit de bewaard gebleven archivalia komt Jacob Verheye van Citters naar vo
ren als een godsdienstig, sober levend, secundair reagerend en principieel mens.
De Franse Revolutie heeft diep in zijn leven ingegrepen. Het was voor hem zeer
moeilijk te accepteren dat Zeeland zijn provinciale soevereiniteit moest opgeven
en de eenheidsstaat werd uitgeroepen. Principieel als hij was, legde hij zijn ambt
neer en weigerde iedere openbare functie. Zijn naam zou ongetwijfeld in de ver
getelheid zijn geraakt als hij geen verzamelaar was geweest. Al zijn tijd be
steedde hij, teruggetrokken levend op Popkensburg, aan zijn liefhebberij: de be
studering van de wordingsgeschiedenis van Zeeland en de verdere uitbreiding
van zijn historisch-topografische atlas de Zelandia Illustrata, een belangrijk hulp
middel bij zijn navorsingen naar de geschiedenis van zijn gewest. Door zijn stre
ven om alle grote en kleine historische monumenten vast te leggen heeft hij een
atlas opgebouwd die uniek is in zijn soort en van onschatbare waarde voor de
historie van Zeeland.
139. F. Muller, Beschrijving van Nederlandsche Historieplaten dl. I Amsterdam 1880.
144
