ogen af door de verspreiding van de boekdrukkunst: in 1477 verscheen te Delft voor de eerste maal een Nederlandse bijbel in druk16. Historiebijbels bevatten zo wel apocriefe als canonieke boeken en zelfs - zoals Pieter Oris reeds opmerkte - elementen die in het geheel niet in een standaardbijbel pasten. De apocriefe his torie van de vermetele opstand der Makkabeeën tegen het Hellenistische rijk van Antiochus IV, de onbijbelse avonturen van Alexander de Grote en de dramatische verwoesting van Jeruzalem waren buitengewoon geliefde lectuur. Maar een re laas van spannende gebeurtenissen is minder geschikt als kader voor geschriften met een bespiegelende of moraliserende strekking; vandaar dat oudtestamenti sche profetieën als die van Jesaia en Jeremia weggelaten of, zoals met Ezechiel gebeurd is, sterk ingekort werden. Tot zover het Oude Testament en wat daarmee samenhangt. Richten we de blik nu op het Nieuwe Testament, dan is het eerste wat opvalt het ontbreken van de vier evangeliën. Soms wordt die leegte opgevuld door een zogenaamde evange liënharmonie, een doorlopend verhaal van Jezus' leven en sterven, gecompileerd uit de evangeliebeschrijvingen. De nieuwtestamentische Handelingen der Apos telen ondergingen hetzelfde lot als de profetische boeken uit het Oude Testament en vaak lieten de historiebijbels, evenals de gedrukte Delftse bijbel, het hele Nieuwe Testament weg. Algemene regels voor wat wel en wat niet werd opgeno men, zijn niet te geven. Individuele wensen van een opdrachtgever zullen van ge val tot geval wel een rol gespeeld hebben. Er is een dertigtal historiebijbels en brokstukken daarvan uit Utrecht overgele verd, hetzij in één, hetzij in meer banden. In het laatste geval zijn de banden soms niet bijeen gebleven maar bij verschillende eigenaars terecht gekomen. Van een bijbel uit de derde periode bijvoorbeeld berust de helft in Den Haag en de andere helft in Gent17. Londen bezit een deel van een mooie bijbel uit de eerste periode; twee aansluitende delen met dezelfde karakteristieken en even fraai uit gevoerd worden in Brussel bewaard1". Men heeft lange tijd gemeend dat het een met het ander samen een complete bijbel uitmaakte, maar onlangs is aangetoond dat zulks toch niet het geval kan zijn1". Bijgevolg is hier sprake van twee onvolle dige bijbels, waarvan niet vaststaat of de mankerende delen nog eens hier of daar te voorschijn zullen komen. Ook de bijbel van Maria Hupperts bevatte slechts een zeer onvolledig Oud Testament, maar later bleek elders nog een handschrift te bestaan, waar van alles in stond wat er in Middelburg ontbrak. Dit handschrift was al wat langer bekend. Het was omstreeks 1863 door de Amsterdamse glasgraveur D. Henriquez de Castro geschonken aan het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap, gevestigd in elkaar imiteren: vergelijk bijvoorbeeld de telling van het volk Israel door Mozes in het Londense handschrift met die in de bijbel van Amsterdam, beide van een kunstenaar die volgens Korteweg 'ac customed to illustrating Bibles' was: Korteweg, 'Utrecht history bibles', 141, fig. 70, en Byvanck, 'Noord-Nederlandsche miniaturen', 262, afb. 2. Zie voor bijbelillustratie in het algemeen: Hindman, Text and image. 16. Deze bijbel bevat alleen het Oude Testament, evenals veel historiebijbels, maar hier zijn ook de Psalmen weggelaten. Uitgevers waren Jacob Jacobssoen van der Meer en Mauricius Yemantssoen van Middelborch, de laatste klaarblijkelijk van Zeeuwse origine. 17. Den Haag, KB, ms. 78 D 39; Gent, UB, ms. 632. 18. Londen, BL, ms. add. 10.043; Brussel, KB, ms. 9018-9023. Een tweedelige rijk geïllustreerde bijbel uit ca. 1430 ligt ook in Den Haag, KB, ms. 78 D 38 I-II. 19. Gumbert, The Dutch and their books72, op grond van verschillende eigendomskenmerken. 58

Tijdschriftenbank Zeeland

Archief | 1994 | | pagina 84