daar door middel van een buis in verbinding met de afwaterende sloot. Halver
wege deze ruimte is echter via openingen in de penanten te zien dat er zich aan
weerszijden nog twee andere kokers bevinden, niet toegankelijk voor mensen
maar wel voor vleermuizen. De toegangen tot de andere kokers zijn dichtgeslibd
en gedeeltelijk in het talud opgenomen. De beide buitenste kokers zijn op deze
scheuren na afgesloten van de buitenwereld, en vormen daarom een ideale win
terverblijfplaats. De middelste koker kon tot en met de winter van 1990-91 met
enige moeite betreden worden. Daarbij werden steeds watervleermuis, baard-
vleermuis en één keer een grootoorvleermuis vastgesteld. De vleermuizen die in
de buitenste kokers overwinterden konden niet bereikt worden. Bij de telling van
1991-92 bleek de toegang tot de middelste koker aan de laaggelegen zijde te zijn
dichtgemetseld; voor vleermuizen rest nog een buis aan de hooggelegen kant als
toegang.
Bunkers algemeen
Bunkers en andere versterkingen uit de Tweede Wereldoorlog zijn in Zeeland in
een grote verscheidenheid aanwezig. In verband met de strategische ligging van
de Westerscheldemonding zijn over geheel Walcheren en het westelijk deel van
Zeeuwsch-Vlaanderen deze verdedigingswerken te vinden. Maar ook verspreid
langs enkele dijken op Noord- en Zuid-Beveland en de kop van Schouwen wor
den nog bunkers aangetroffen. Bunkers zijn volgens de Deutsche Industrie Norm
(DIN) gebouwd; dat wil zeggen alle volgens een aantal vaste maatvoeringen. De
bomvrijeplaat was 2 m dik (Sakkers, 1986). Behalve 'bomvrij' vormt een zoda
nige dikte een uitstekende isolatie tegen temperatuurschommelingen. Wanneer
bunkers ondergronds zijn en/of rondom ingeplant zijn met bomen of struikgewas
zal ook de luchtvochtigheid in de bunker hoog blijven. In het open landschap en
zeker als zij tevens in gebruik zijn als onderkomen voor vee blijken bunkers, op
een enkele uitzondering na, niet als winterverblijfplaats voor vleermuizen te wor
den gebruikt. De laatste tijd bestaat de neiging om bunkers om allerlei redenen te
slopen. Zo is in Valkenisse door het Waterschap Walcheren het plan opgevat een
aantal bunkers in de duinen af te breken in verband met de aantasting van de wa-
terkerende functie. Door ingrijpen van de gemeente Valkenisse is echter voorko
men dat de bunkers onder de slopershamer kwamen. In 1989 heeft de gemeente
Oostburg de bunkers in de kern Oostburg gesloopt.
De bunkers in het park Toorenvliedt in Middelburg zijn in het verleden dicht
gemetseld. Onlangs is aan de gemeente Middelburg voorgesteld een aantal bun
kers in het park geschikt te maken als winterverblijfplaats voor vleermuizen. De
initiatiefnemers zijn bezig de plannen verder uit te werken met de Dienst Ge
meentewerken in Middelburg. Toorenvliedt kan hiermee een belangrijke beteke
nis krijgen als overwinteringsplaats op Walcheren: enerzijds door de op termijn
geschikte winterverblijfplaats en anderzijds door de gunstige ligging in een park
met veel waterpartijen.
Haamstede
De bunkers gesitueerd in de buurt van Haamstede, kunnen worden verdeeld in
drie groepen. In de eerste plaats zijn dat de bunkers in het bos van slot Haam
stede. Oorspronkelijk waren dit 33 bunkers, waarvan er één net buiten het bos
ligt en in gebruik is bij de gemeente Westenschouwen. Een aantal bunkers zijn
inmiddels opgeruimd en er zijn ook nog een aantal niet meer toegankelijk. Van
102
