Het stadje diende slechts als uitvalsbasis voor een drietal dagtochten langs her
vormde - gotische - kerken, 15 maart naar Dreischor, 17 maart naar Ouwerkerk,
Nieuwerkerk, Oosterland, Bruinisse en Sirjansland, 18 maart tenslotte naar Se
rooskerke, Brouwershaven en Kerkwerve. Afgezien van Dreischor was geen van
deze kerken toen nog geheel compleet; in Nieuwerkerk193 was het schip tussen
koor en toren in 1583 door brand verloren gegaan, in Oosterland idem in 1612,
in Ouwerkerk resteerden alleen het vijftiende-eeuwse koor en transept194, in Se
rooskerke alleen schip en toren. En in Bruinisse195, Kerkwerve196 en Sirjansland197
ging het inmiddels zelfs nog maar slechts om eenvoudige eenbeukige kerkjes, al
leen bestaande uit een koor en een door dakruiter bekroond schip.
De nu uit te voeren werken betroffen daarbij telkens herstel van bedehuis en
pastorie samen, waarbij het Rijk de kosten geheel te dragen had. Waaruit de be
oogde reparatiewerkzaamheden echter exact bestonden, laat zich evenwel niet
aan de hand van de stukken achterhalen; alleen dat in Serooskerke de uit het be
gin van de vijftiende eeuw stammende toren op instorten stond en daaraan dus
iets gebeuren moest198. En de merendeels eveneens vijftiende-eeuwse Hervormde
Kerk van Dreischor werd uiteindelijk, ofschoon men er naar het schijnt een hele
dag voor op pad geweest was, überhaupt niet opgevoerd. Wel schijnen hier onge
veer tien jaar later ingrijpende herstellingen plaatsgevonden te hebben199.
Het meest belangwekkende bouwwerk van de reeks was ongetwijfeld de Grote
Kerk van Brouwershaven, een driebeukige kruiskerk uit de vijftiende en de eer
ste helft van de zestiende eeuw, waarvan de toren nooit gereed gekomen was200.
Voor het laatst in het midden van de achttiende eeuw gerestaureerd, was de kerk,
nadat de uit 1667 daterende klokketoren op de viering in 1811 was afgebroken,
thans hard aan een opknapbeurt toe. Waaruit deze precies zou moeten bestaan,
valt niet te achterhalen.
Op 19 maart voer de commissie-Van Citters in een kleine vijf uur tijds van Zie-
rikzee naar Goes. Alleen de volgende dag zou zij op Zuid-Beveland blijven, voor
een bezoek vanuit Goes aan Heinkenszand; de 21e maart stak men de Zandkreek
over naar Kortgene op Noord-Beveland, om vandaar de Hervormde Kerk van
Wissenkerke te visiteren; nog diezelfde dag keerde men vervolgens via Kort-
193. Rond 1500 gebouwd. De door de Duitsers 3-2-1945 opgeblazen toren werd 1975-'76 her
bouwd. Zie: M.G. Westerhof, 'Kerk en toren te Nieuwerkerk in Duiveland', Kroniek van het Land
van de Zeemeermin [Schouwen-Duiveland], 1 (1976), 79-90; G.J. Lepoeter, 'De kerk en toren te
Nieuwerkerk in Duiveland', Bulletin van de Stichting Oude Zeeuwse Kerken, no. 21 (1988), 7-15.
194. Zie *L23, 59. De kerk werd in 1945 verwoest.
195. In 1467 gesticht, in 1616 en 1690 hersteld, in 1901 verbouwd en in 1945 grotendeels in puin
geschoten; zie S.A. Jumelet, Bruinisse in de loop der eeuwen 1467-1984, Bruinisse 1985, 187-188.
196. Voor de eeuwwisseling gesloopt. Zie *L23, 59.
197. Het uit ca. 1500 daterende kerkje ging bij de Watersnoodramp verloren. Zie C.R Pols, Sirjans
land in oude ansichten, Zaltbommel 1977, foto 21; alsmede *L23, 60.
198. Pro-Memorie sub no. 17, bijl. bij brief G aan DG, 16-1-1821 no. 3, N.H.Ere 101: 11-4-1821
no. 1121.
199. Zie: H. Janse, 'De middeleeuwse kerk en de kerkring van Dreischor', Bulletin van de
K.N.O.B., LXX (1971), 87. Over de kerk voorts: G.J. Lepoeter, 'De Sint Adrianuskerk te Dreischor',
Bulletin van de Stichting Oude Zeeuwse Kerken, no. 14 (1985), 6-13.
200. Over de bouwgeschiedenis: L.M. Verseput, 'De kerk van Brouwershaven', Zeeuws Tijdschrift,
XI (1961), 171-177; H. de Lussanet de la Sabloniere, 'De kerk van Brouwershaven', Bulletin van de
K.N.O.B., 6e serie XV (1962), k. 115-138; H. de Lussanet de la Sabloniere, 'De kerk van Brouwersha
ven', in: Brouwershaven 700 jaar. Brouwershaven 1985, 27-48; M.P de Bruin, 'De grootste kerk van
Schouwen', Bulletin van de Stichting Oude Zeeuwse Kerken, no. 3 (1979), 12-16.
118
