De instructie tot visitatie uit circa 1562 en de historische context
De hier te bespreken bron bevindt zich in het Rijksarchief in Zeeland in het ar
chief van Hulsterambacht. Dit archief van Hulsterambacht (een der Vier Am
bachten) werd door de griffier-ontvanger oorspronkelijk in een kist bewaard op
het zogeheten Landshuis te Hulst4. In deze kist zaten doorgaans alleen zaken die
op het ambacht betrekking hadden, dus ambachtsrekeningen, weesboeken, char
ters en correspondentie. Een vergelijking met de inventarislijst van eind zes
tiende eeuw en de documenten die Meerkamp van Embden in zijn inventaris
voor die periode opsomt, wijst uit dat er in later eeuwen enkele van die oudere
stukken verloren zijn gegaan5. Documenten die met waterstaatszaken te maken
hadden, kwamen in die oudste inventaris niet voor, veelal werden deze bewaard
door de schouten en dijkschepenen van de afzonderlijke poldergebieden, de zo
geheten everingen6. Ondanks het feit dat everingen publiekrechtelijke instellin
gen zijn, berustten hun archieven niet zelden in particuliere hand. In vele geval
len nam een schout of ontvanger van een evering na beëindiging van zijn functie
de documenten mee. Deze documenten zijn daardoor verspreid geraakt en moe
ten als verloren worden beschouwd. In het gunstigste geval zijn ze in een fami
liearchief terecht gekomen of in het archief van een klooster7.
Daar de schepenen van Hulsterambacht zich in dit speciale geval met de wa
terstaat van het ambacht hebben bemoeid, is het document uiteindelijk toch in
het archief van Hulsterambacht beland. Onder nummer 1107 wordt in de inventa
ris de volgende omschrijving gegeven: 'Stukken betreffende een proces, gevoerd
tusschen den prelaat van Duinen c.s. en de gecommitteerden der dijkage van Ter-
neuzen voor den Raad van Vlaanderen te Gent over het herstellen van de gevol
gen van eene overstrooming in de genoemde dijkage. 1563 1 pak. N.B. Ook de
4. De ambachten van Assenede, Axel en Boekhoute hadden elk een eigen archiefbewaring op hun
schepenhuis. De keure van de Vier Ambachten 1242) werd in gezamenlijke bewaring gehouden in
een kist (privilegiëncouffre) te Axel, waarvan alle vier de ambachten een sleutel bezaten. J. Th. de
Smidt, 'De keuren van de Vier Ambachten van 1242 en 1261 en die van Saaftingen van 1263', Ver
slagen en Mededelingen van de Vereeniging tot uitgave van de bronnen van het Oud-Vaderlandsch
Recht, Utrecht 1954, dl. 1, 89-174, zie 90, e.v. Door de samenvoeging van Axelambacht met Axel in
1565 ging het archief van dit ambacht over in stedelijke handen waar in 1574 vrijwel alle documen
ten tijdens een brand verloren zijn gegaan. (A.M J. de Kraker, 'De woelingen der Watergeuzen in het
Vlaamse kustgebied. Een onderzoek naar hun akties in de Vier Ambachten en de gevolgen daarvan
tussen 1572 en 1576', Jaarboek van de Oudheidkundige Kring 'De Vier Ambachten", 1980/81, 65-
186, zie 92, e.v.). De archieven van Asseneder- en Boekhouterambacht bevatten documenten vanaf
voornamelijk de zeventiende eeuw. I. Schoups, Inventaris van het archief van het Ambacht Assenede
(Brussel 1980). K. Degryse, Inventaris van het archief van het Ambacht Boekhoute (Brussel 1983).
5. A. Meerkamp van Embden, o.c, inv.nr. 930. In zogenaamde raccoorten die vanaf 1567 lopen,
werd een opsomming gegeven van documenten die in desbetreffend jaar onder de griffier-ontvanger
berusten. Elk jaar werd de lijst bijgewerkt.
6. Zie over het begrip evering: A.M.J. de Kraker, 'Waterschapsorganisatie en binnenwaterbeheer-
sing tijdens de zestiende eeuw in Noordoost-Vlaanderen. Het voorbeeld Hulsterambacht', Jaarboek
van de Oudheidkundige Kring "De Vier Ambachten"1990/91, 21-51.
7. Met name tijdens en na turbulente perioden werden vele documenten door gevluchte personen
naar elders overgebracht. Vgl. A. de Kraker, 'Het grondbezit van de abdij Ten Duinen en de exploita
tie daarvan in Noordoost-Vlaanderen tussen 1196 en 1645', in: De Duinenabdij, een berg van zilver?
het economisch aspect van de abdij, 12e - 18e eeuw), themanummer van De Duinen, 20, (1990) 33-
85, hiervan 68. Zo bevinden drie Axelse weesboeken uit de eerste helft van de zestiende eeuw zich te
Kortrijk. Rijksarchief Kortrijk, fonds d'Ennetière, inv.nr. 3001.
2
