De derde fase 1650-1700 (en later)
De metselaarsdeclaraties tot 1680 zijn alle doorzocht; van de jaren daarna wer
den alleen enige steekproeven genomen, omdat gebleken was dal er weinig
nieuwe ontwikkelingen genoteerd konden worden.
Tussen 1651 en 1660 werden in totaal ca. 16.000 tegels gezet en tussen 1661
en 1670 ruim 22.000 tegels, anders gezegd 380 vierkante meters oftewel een
wand van 127 meter lang en 3 meter hoog! Tussen 1672 (het 'rampjaar' in de va
derlandse geschiedenis, dat grote financiële offers van de Republiek vergde) en
1679 bijna 8.000 tegels. Opgeteld in de jaren 1651-1680 ruim 45.000 tegels. Dit
is drie keer zoveel als de getelde in het tweede kwart van de 17e eeuw.
Sommige ambtswoningen lijken wel geheel betegeld te zijn geweest, zoals de
ambtswoning van de Gecommitteerde van Tholen, het 'Thoolse huis', waar tij
dens de ambtsperiode van mr. Willem van Vrijberghe, heer van Nieuwlande
(1656-1675) niet minder dan 6890 tegels werden aangebracht, d.w.z. een bete
gelde wandoppervlakte van 118 vierkante meter15! Ook het huis van Vlissingen
werd rijkelijk van wandtegels voorzien. Voor 1650 werden er, voorzover uit de
bewaarde archivalia bekend, bijna 4.500 tegels geplaatst, van 1651-1680 bijna
3.000. Daarna zullen er nog wel aangebracht zijn. Bekend is dat er in 1746-48
nog eens 4.175 witte tegels in dit huis werden aangebracht36. Wellicht waren in
1748 niet alle tegels nog aanwezig, ze kunnen wegens verandering van interieur
mode vervangen zijn door andere.
De ambtswoning voor de Middelburgse Gecommitteerde werd niet steeds ge
bruikt, omdat deze een eigen huis in de stad had. Alleen Reynier van der Beke,
Burgemeester en Raad van Middelburg maakte na 1660 van de ambtswoning in
het Hof gebruik. In 1665 liet hij 125 witte tegels plaatsen en in 1679 liefst 3.500
witte
Toen Willem de Nassau, heer van Odijk en Cortgene, in 1668 door de Prins van
Oranje tot zijn Representant werd aangewezen, en deze wat later zijn ambtswo
ning wilde betrekken, heeft "s lands metselaar Job Houwelyck daar in 1679 en
1680 203 'groote witte en swarte vloersteenen' gelegd (15 cent per stuk) en 1381
'witte steenkens' (4 tot 3,15 cent per stuk). Men ziet hoe de prijzen waren ge
zakt. Het dagloon van de meester metselaar was verhoogd lot vijf schellingen
I-50JA
In de tweede helft van de 17e eeuw werden behalve wille en gemarmerde
steentjes de volgende gedecoreerde tegels aangetroffen: kleine landschappen
(4.4 en 4.8 cent), grote landschappen (4,8 cent) en fijne landschappen (5 cent),
engelen (5 cent), dobbele mannekens (5 cent), alle vanaf 1659. Blompotten (5
cent, later 3,6 cent) blijven populair evenals kinderspel tegels (zakken steeds in
prijs tot, in 1745, 2,85 cent). Herdersfigueren (5 cent) komen voor vanaf 1662,
swarte geleijersche steen [waarschijnlijk donker gevlamd] (5 cent) en ge
vlamde (5,25 cent) vanaf 1663w. In 1699 worden er wat blinde steentjes (2 cent)
gezet. Schildpadtegels trof ik in de 17e- eeuwse archiefstukken niet aan"1.
Tussen 1642 en 1660 zakt de prijs per tegel van 5naar 4'/: cent. na 1670 nog
iets verder tot wel 3,6 cent. In hel midden van de 18e eeuw daalt de prijs van de
witte tegel tol beneden de 3 cent! Deze prijsdaling is natuurlijk ook een gevolg
van hel feit dat de tegel in de loop der tijd steeds dunner wordt en er dus minder
12
