het hier geen majolica wandtegels maar plavuizen of klinkers zal betreffen. Zie voor het woord 'pla-
veijstenen' ook een inboedel uit 1605 in Hoynck van Papendrecht, 36.
De tarieven voor de Zeeuwse tol werden door de Staten van Zeeland op 2 augustus 1582 vastgesteld.
Voor onder meer potaarde, kalk, plavuizen en aarden potten werden de tarieven genoemd. De hoe
veelheid majolicaproducten was in 1582 kennelijk niel groot genoeg om apart vermeld te worden.
13. Tussen 1599 en het Bestand van 1609 heeft men van Spaanse zijde getracht de Republiek te be
strijden met algehele verboden tot handel, die ook voor de onderworpen Zuidelijke Nederlanden gol
den. Ze werden ontdoken omdat ze strijdig waren met hel economisch belang van beide partijen. De
kooplieden betaalden liever licenten! De handelsverboden zullen de Antwerpse handel echier hebben
geschaad.
14. Ofschoon in Holland de term 'legel' en 'tegelbacker' al vanaf het begin van de 17e eeuw werd
gebezigd, gebruikte men daarnaast ook daar de term 'steentjes' of 'steentgens'. Zo trof ik in de reke
ningboeken van de kerkvoogdij van de hervormde gemeente te Monnickendam (inv. nr. 15) bij het
jaar 1637: 'betaelt aen metselaar voor steentiens en cement' en bij 1646: 'betaelt aen metselaer
voor 13 vermaelde [=beschilderde] steentgens In 1645 (zie noot 70) schreef men in Rotter
dam in één document: 'tegeltges', 'steentges' en 'tegelsteentgens'. In Vlaanderen is 'steentjes' nog
steeds gangbaar.
15. In 1574 is er al sprake van de plaatsing van 'stenkens in den schorsteen' van het huis van de
'oude rentmeester' aan de Wagenaarstraal (thans nr. 1) waar toen de gouverneur van Zierikzee, Arend
van Dorp, woonde. De rekening van de metselaar terzake bleef bewaard. Het gaat om een klein be
drag aan 'stenkens' van 7 schellingen. Hel is niet gezegd dat hel hier om tnajolicalegels gaat, maar
het is. gelet op het jaartal, geenszins uitgesloten. (Vondst door drs. J.H. Kluiver te Middelburg gedaan
in het RAZ.)
16. Het einde van de functie van de haardstellen vindt men ook genoemd in J. Hollestelle, 1970-71,
325.
17. Met 'Dordtse kalk bedoelde men steenkalk, afkomstig uit het Luikse, waarvoor Dordrecht de
Hollandse stapelmarkt was. In de Merwedestad kent men nog steeds een oude haven met de naam
Kalkhaven.
18. RAZ, Archief van de Rekenkamer van Zeeland, inv. nr. 508, C 369.1 (acquitten reparaties Hof).
19. Idem, maar nu C. 429. Invoer van Doornikse kalk vonden we in RAZ, Archief van de Rekenka
mer, inv. nr. 505, B 5091, o.a. fol. 28vo, 27-30 juni 1592: 'Arent Verhaegen cotnende van Doornick
[met] 80 hoet calck, aan tol 3 schellingen en 8 groten.' Van Doornik werd in 1592 een aantal scheeps
ladingen kalk aangevoerd variërend van 50 tot 80 hoed elk. Een hoed kalk bevatte bijna 1000 liter. In
1630 werd er vanuit Dover geregeld kalk aangevoerd, scheepsladingen van 10-15 last elk. Een last is
ongeveer 3.000 liter. (Gegevens uil de registers van de 'ankeragegelden' geheven op de rede van Wal
cheren ontving ik van drs J.H. Kluiver te Middelburg.)
20. A.H.H. van der Burgh, 'Aanteekeningen betreffende de oudste Delfsche plateelbakkers' Oud-
Holland 21 (1903), 22-50. Hel gaat hier om de inventaris van de nagelaten goederen van de plateel
bakker Pouwels Bourselh te Delft, overleden in 1620. Er zijn nog vorderingen wegens geleverde te
gels: '104 bloompotgens, T stuck 2 st[uivers] 200 lijsten, 75 schoone tulpen pro memorie
100 viercante bl.oompolt.en 7 gldn. 10 st.'
21. RAZ, Archief van de Rekenkamer, inv. nr. 508, C 438 (acquitten reparaties Hof).
22. Op Walcheren worden nog gele en groene plavuizen aangetroffen van 11x11 cm. Vaak zijn ze
groter (13,2x13.2 cm) en gelijk aan de maten van de wandtegel. (Waarschijnlijk is het net andersom
en is de maal van de wandtegel afgeleid van de oudere plavuis.)
23. RAZ, Archief van de Rekenkamer, inv. nr. 508, C 498 (acquitten reparaties Hof). Het betreft
hier de ambtswoning van de raadsheer Stavenisse.
24. RAZ, Archief van de Rekenkamer, inv. nr. 508, C 479.1 Acquitten metselaar Joos Gillissen I
okt. 1619- 30 sepl. 1620.
25. RAZ, Archief van de Rekenkamer, inv. nr. 508, C 489.1 Acquitten metselaar Lauris I okt. 1620-
30 sept. 1621. Een zak was in Middelburg 72,5 liter, een achtendeel was een maat met de inhoud van
een halve zak, dus een half achtendeel was 18.1 liter en een spint was daar weer de helft van, 9,05 li
ter. (Verhoeff, 53).
26. RAZ, Archief van de Rekenkamer, inv. nr. 508, C 459.1 en C 498 (acquitten reparaties Hof
1617-18, resp. 1619-20).
27. RAZ, Archief van de Rekenkamer, inv. nr. 508, C 633 Acquitten metselaar wed. Abraham du
Bois Saliger. De reparaties aan het Hof in de jaren tussen 1627 (C 559.2) en 1634 (C 633) kon ik in
de wat moeilijk hanteerbare inventaris niet vinden. Ook miste ik de jaren tussen 1635 en 1642.
28. RAZ, Archief van de Rekenkamer, inv. nr. 508, C 653 Acquitten metselaar Abraham Biestman.
29. RAZ, Archief van de Rekenkamer, inv. nr. 508, C 673 Acquitten metselaar Abraham Biestman.
Biestman plaatst 1500 gele en groene 'steenkens' van 6,6 cent per stuk.
42
