Daarnaast valt voor de zorgsector natuurlijk hel voormalige Armziekenhuis aan
de Herengracht (1781-1784) te memoreren, dat min of meer tegelijk met een
door het Zeeuwsch Genootschap uitgeschreven prijsvraag voor een soortgelijk
complex tot stand kwam41. Buiten Middelburg hoort voorts het Gasthuis van
Oosterland (1754), gesticht door de plaatselijke ambachtsvrouwe Susanna Maria
Cau Lonque, in de categorie van liefdadigheidsinstellingen thuis42.
M il it ai re architectuur
Een belangrijke volgende groep gebouwen betreft de landsverdediging, waarvan
de relatief forse omvang ongetwijfeld samenhangt met de frontlijnpositie van
Zeeland, en vooral Staats-Vlaanderen. ten opzichte van de Oostenrijkse Neder
landen. Als we afzien van het in 1786 gestichte Fort Bath, concentreren deze zich
inderdaad voor een belangrijk deel in de vestingstadjes bezuiden de Wester-
schelde. In Hulst werden in 1771 de Dubbele Poort en in 1780 de Gentse Poort
vernieuwd4-, nadat al in 1756 een nieuw Arsenaal gebouwd was. De topografi
sche atlas van het Algemeen Rijksarchief in Den Haag bewaart ten dele nog de
ontwerptekeningen ervoor, die lot nu toe nog niet de aandacht hebben gekregen
die zij verdienen44. Ook lal van andere tot dusverre onbekende tekeningen voor
militaire gebouwen zijn daar te vinden, zoals die met ontwerpen voor een bus
kruitmagazijn (1756) en een fort (1768) in hetzelfde Hulst45, projecten voor twee
wachthuizen (1758 en 1771), een arsenaal 1769) en een blok barakken (1778) in
Philippine4'", alsmede voor het commandeurshuis (1758) en een kruitmagazijn
(1767) in Sas van Gent. die tenminste in het laatste geval ook daadwerkelijk wer
den gerealiseerd47.
Tenslotte vindt men er ook nog een hele reeks bouwplannen voor het strate
gisch belangrijke Sluis, waarvan tot dusverre evenwel onbekend is in hoeverre
deze ook allemaal - al dan niet conform deze tekeningen - zijn uitgevoerd. Ont
worpen werden tenminste een hoofdwacht (1773), een pulvermagazijn (1776),
een wachthuis voor de Grote Pas (1778) en een affuitmagazijn aan het einde van
de Hoogstraat (1784)4X: gebouwd werd in elk geval hel Arsenaal (1752-1753)4\
vernieuwd de oorspronkelijk uit 1399 daterende Zuidpoort (1781)5", terwijl het
oude kasteel in 1760 een grote herstelbeurt onderging51. De reeks laat zich ver-
41. Over beiden kort: W.S. Unger, "Aanieekeningen betreffende enkele oud-Ncderlandsche bouw
meesters', Oud-Holland, XL 1922). 167: Unger. o.e.[32:2], 10 en 107: W.W. Mijnhardl, Tot Heil van
't Menschdom. Culturele genootschappen in Nederland 1750-1SI5. diss.RUU, Amsterdam 1987. 190
met noot 166.
42. Opeenomen in Don. o.c.[12], 121.
43. Don, o.c.[12], 79.
44. Van de Gentse Poort OPG H 32: van het Arsenaal OPG H 28.
45. Top.Ailas ARA. resp. OPG H 29 en OPG H 34.
46. Top.Atlas ARA. resp. OPG P 2 plus P 3. OPG P 8. OPG P 1
47. Top.Atlas ARA. OPG S 4 resp. OPG S 8. S 10 en S 71
48. Zie Top.Atlas ARA, resp. OPG S 42. S 41S 44 en S 62.
49. Meerdere ontwerptekeningen in Top.Atlas ARA. OPG S 37.
50. Don, o.c.112], 134. Bouwtekening in Top.Atlas ARA. OPG S 45.
51. Blijkens na het herstel vervaardigde opmetingstekening van H.E. van Bamstadt, in Top.Atlas
ARA. OPG S 39.
90