was. De reistijden op de paspoorten lieten ook toe dat andere dan de opgegeven
koningsgezinde havens werden aangedaan. De bewijzen dat een koningsgezinde
haven was aangedaan werden dan vervalst21. In schril contrast met de verboden
van de Staten-Generaal op wapenhandel naar Ligue-gezinde havens namen de
Zeeuwse Staten, de Zeeuwse Admiraliteit en de Middelburgse magistraal vaak
een tolerante houding aan. Zo konden de schepen van Meunicxs ongestraft terug
keren in de Zeeuwse havens. In 1590 voeren zelfs zo'n 17 schepen uit de Repu
bliek, waaronder Zeeuwse, Le Havre binnen onder escorte van oorlogsbodems
van de Zeeuwse Admiraliteit, en dat met de pretentie om naar Caen te varen. Bij
de. in 1591 ingestelde, verplichting om recommandatiebrieven le tonen bij ver
zoeken voor wapenexport naar Frankrijk werd door de Raden ter Admiraliteit
wel eens een oogje toe geknepen. Ook gaven zij onder meer veel consenten voor
de export van wapens, koper en klokspijs naar Ligue-havens als St. Malo en
Rosco22.
De na 1600 sterk verminderde Zeeuwse wapenhandel beleefde in de jaren
1635-1648 opnieuw een hausse, door allereerst de Frans-Spaanse oorlog (1635-
1659). Verschillende Middelburgse kooplieden beschikten over goede contacten
op de Amsterdamse wapenmarkt en organiseerden, in samenwerking met de
Franse ambassadeur in de Republiek, de uitvoer van grote wapentransporten via
de Zeeuwse wateren naar Frankrijk. Voor de opbouw van de magazijnen van hel
Franse leger werden grotendeels in Amsterdam en Middelburg enorme hoeveel
heden oorlogsmateriaal aangekocht. Jan, Pieter, Philips en Samuel Bisschop
voerden tienduizenden ponden zwavel en kogels en duizenden musketten uit naar
St. Malo. Jan en Hans Loijssen en Jan Welters transporteerden eveneens tiendui
zenden ponden zwavel van Amsterdam naar Rouaan. De Middelburgse koopman
Robert le Fevre opereerde als handelsfactoor voor Frankrijk en exporteerde lus
sen 1637 en 1648 530.000 pond buskruit, 810.000 pond lonten en 2.000 pond ko
gels. Hij verzorgde hiermee in de jaren 1637-1640 zo'n 75 van de totale
Zeeuwse wapenuitvoer23.
Uitvoer naar Engeland en Schotland
Engeland en Schotland vormden een tweede afzetmarkt voor de Zeeuwse wapen
handel. De Zeeuwse export richtte zich met name op Londen, waarheen al vanaf
1587 stormhoeden, harnassen, en zwavel voor de Engelse buskruitmolens en on
derdelen voor blanke wapens (lemmers en gevesten) werden vervoerd. Een groot
deel van deze ijzerwaren was afkomstig uit het vermaarde Duitse productiecen
trum Solingen en werd via Zeeuwse kooplieden doorgevoerd naar zwaardvegers
in Londen. Deze zwaardvegers assembleerden de onderdelen voor blanke wa-
21R.B. Wemham, State papers. Vol. II, 224.
22. Mogelijk hadden de Zeeuwse bestuurders grote belangen in de wapenhandel. Bijvoorbeeld
Adriaen Öllensz., zoon van de secretaris van Vlissingen, dreef samen met de Middelburger Gillis
Boermans, een ervaren handelaar op Caen, contrabandehandel op Rouen. ARA. Admiraliteilsarchie-
ven. Res.Adm.Zeeland. inv.nr. 2448. 21.01.1591. 23.03.1591. R.B. Wernham, State Papers. Vol. II.
223, 224.
23. Berekeningen over: ARA. Admiraliteitsarchieven, Res.Adm.Zeeland, inv.nr. 2459-2467.
06.01.1635-23.12.1648.
45