formatie. Deze beweging streefde in aansluiting op de eerste reformatie, die vooral de leer en organisatie van de kerk betrof, naar een spirituele en ethische verandering van de gehele samenleving van de toenmalige Republiek der Neder landen. De Zeeuwse predikant Smijtegelt kunnen we beschouwen als één van de belangrijkste vertegenwoordigers van deze beweging in de achttiende eeuw0. De Nadere Reformatie was in feite een variant van het internationale pro testantse piëtisme. In Nederland werd dit sterk beïnvloed door het Engelse en Schotse puritanisme en kende het op zijn beurt uitwaaieringen naar de gerefor meerde kerken in Duitsland en de Noord-Amerikaanse en Zuid-Afrikaanse kolo niën. In confessionele termen gesproken, legde het piëtisme nadruk op de heili ging van het leven als resultaat van de rechtvaardiging door het geloof. De verhouding tussen beide, ofwel de mate van heiligheid die door een bekeerde zondaar in dit leven kan worden bereikt, bepaalt tot op de huidige dag de theolo gische discoursen en sociaal-religieuze praktijken in de orthodoxe delen van pro testants Nederland. Het midden tussen een wettische en een evangelische, zo niet antinomistische vroomheid lijkt slechts gevonden te worden in de paradox dat ware christenen 'onheilige heiligen' zijn. Het calvinisme erkende ternauwernood graden van heiligheid onder de ge doopte en belijdende christengelovigen. Het piëtisme was echter openhartiger in een zekere classificatie van de kerkleden overeenkomstig de na-reformatorische werkelijkheid. De verdeling was zeer ongelijk in omvang. Enerzijds was er een massa van onheilige 'naamchristenen', rechtzinnig in woorden en vormen maar goddeloos in hun dagelijkse handel en wandel. Anderzijds was er een kleine kudde van serieuze gelovigen, die veel werk maakten van hun relatie met God. Deze minderheid vormde in de samenleving een religieuze subcultuur, door welke een subtiele theologische onderscheiding liep. Vele vromen waren name lijk onzeker over de echtheid van hun geloof en de status van hun heiligheid. Slechts weinigen bereikten de zekerheid dat hun goede werken werkelijk de vrucht waren van genadige uitverkiezing. Leven en werk van Smijtegelt kregen reliëf binnen dit sociaal-religieuze pa troon van het gereformeerde piëtisme. Zelf behoorde hij ongetwijfeld lol de hoge categorie van verzekerde gelovigen. Dat was niet louter omdat hij predikant ge worden was, want het piëtisme sloot in zijn kritiek op het spiritueel en zedelijk gehalte van de gereformeerde kerk een groot deel van de geestelijkheid in. Nee, Smijtegelt was een kind van God dat zich vanaf zijn vroege jeugd 'wedergebo ren' wist in Christus. Zijn keus voor de theologiestudie wets meer sociaal be paald: ook zijn oom was dominee. Wel zou het predikantschap Smijtegelts geloof tot volle rijpheid brengen. Een Middelburgse dienstbode zei ronduit dat ze in hem het beeld van Onze Lieve Heer zelf herkende. 'Op hem ligt een godlijke glans, daar alle d'overige leeraars zonder geest zijn"". Smijtegelt is vooral bekend geworden als een piëtistische troostprediker bij uitstek. Zijn betekenis voor anderen richtte zich vooral op de subgroep van zoe- 9. Vgl. W.J. op "l Hol". "De Nadere Reformatie in Zeeland. Een eerste schets', in: A. Wiggers, e.a. Rond de kerk in Zeeland (Delft 199137-82. 10. R de la Rue, "Mengeling van aantekeningen', handschrift Universiteitsbibliotheek Amsterdam. 1,1.60. Zonder bronvermelding geparafraseerd bij F. Naglglas. Levensberichten van Zeeuwen, dl. 2 (Middelburg 1893)653-654. 91

Tijdschriftenbank Zeeland

Archief | 1999 | | pagina 101