kers naar de zekerheid van het geloof. Als publiek persoon en dienstknecht van
God had hij uiteraard zelf een voorbeeldfunctie voor de vromen. Als geoefend
christen en ervaren godgeleerde verpersoonlijkte hij het topmodel van gerefor
meerde heiligheid. Als prediker en pastor probeerde hij bovendien juist de twij
felmoedige gelovigen op een hoger geestelijk plan te brengen. Overbekend is het
feit dat hij niet minder dan 145 preken heeft gehouden over 'het gekrookte riet'
naar het bekende bijbelwoord van de profeet Jesaja, aangehaald in het Mattheus-
evangelie. In deze meditaties behandelde hij alle voorkomende geloofsvragen
van 'bekommerde' christenen, teneinde hen tot de volkomen rust en zekerheid
van hun deel aan Jezus te leiden.
Maar Smijtegelt was ook een boeteprediker. Niet alleen de halve heiligen wa
ren hem een zorg, maar ook de schijnheiligen en de onheiligen. Behalve de
boodschap van troost en heil verkondigde hij straf en oordeel aan alle kerkgan
gers die in weerwil van hun christelijke achtergrond en zelfs van hun uiterlijke
vroomheid een heilloos leven leidden. In zijn wekelijkse preken over de of op
nationale bededagen hield hij de Middelburgse samenleving de spiegel van de
'nadere reformatie' voor. Hij deed dit zonder aanzien des persoons. Niet alleen
middenklassers en het gewone volk, maar ook regenten stelde hij ondubbelzinnig
onder morele kritiek. Dat zo'n predikant vrienden en vijanden had, spreekt van
zelf. Voor de eersten was hij een dierbare geloofsheld, voor de laatsten een irri
tante zedenprediker. Geliefd en gehaat, was hij voor velen een levende heilige,
die sommigen echter liever reeds onder de zalige doden zagen.
Smijtegelt als lokaal lastpak
De bijzondere status van dominee Smijtegelt werd niet alleen bepaald door zijn
uitstraling als profetisch en charismatisch volksprediker, maar ook door zijn on
afhankelijke positie tegenover de overheid. In de Republiek der Nederlanden,
maar wel het meest in de provincie Zeeland, waren kerk en staat nauw met elkaar
verstrengeld. Vele predikanten waren dan ook verbonden aan politieke facties en
liepen gewild of ongewild aan de leiband van regenten. Smijtegelt, sterk bewust
van zijn hemelse roeping, probeerde zich echter van alle aardse partijdigheid te
onthouden. In zijn vorige standplaats Goes had hij in 1692 iedereen verbaasd
door zijn houding tegenover een bepaald vijandige burgemeester. Deze was na
een oproer ter dood veroordeeld, maar werd door Smijtegelt in de gevangenis
trouw bezocht en zelfs bij de Zeeuwse stadhouder, de prins van Oranje, vrijge
pleit".
Ook in Middelburg toonde dominee Smijtegelt zich bij herhaling ongrijpbaar
in politieke intriges. Deze houding heeft zelfs tot een legendevorming geleid en
verklaart wellicht ten dele ook ons engelenverhaal. Volgens een overlevering zou
hij een keer een belastin gojproer hebben bezworen door, op verzoek van de magi
straat zelf, maar niet zonder de heren eerst ten stadhuize de les te hebben gele
zen, het volk kalmerend toe te spreken12. Een ander verhaal spreekt in dit verband
II. M. van der Bijl, Idee en mierestVoorgeschiedenisverloop en achtergronden van de politieke
twisten in Zeeland en vooral in Middelburg tussen 1702 en 1715 (Groningen 198143.
92