In de breedte van het Nederlandse protestantisme is overigens de piëtistisch-ge-
reformeerde stroming sinds de zeventiende eeuw steeds meer naar de rand ge
schoven. Aangezien de 'midden-orthodoxie' steeds minder raad wist met de rol
bovennatuurlijke verschijnselen in theologie en geloofspraktijk, valt te vermoe
den dat wonderverhalen voor de bevindelijk gereformeerden fungeerden als ele
menten van hun klassiek-confessioneel en anti-rationalistisch zelfbewustzijn. De
overlevering van de 'engelenwacht' bevestigde niet alleen de status van dominee
Smijtegelt als gereformeerde heilige, maar ook de tijdloze waarde van de zoge
naamde 'oudvaders' van de Nadere Reformatie in het algemeen. Tot op de hui
dige dag kennen de zogenaamde 'bevindelijk gereformeerden' de neiging tot ro
mantisering van de als homogeen erfgoed gekoesterde fragmenten van het
'eigen' religieuze verleden.
In Middelburg waarschuwde de predikant van de plaatselijke Gereformeerde
Gemeente in 1950 tegen allerhande vrome, ja roomse fantasieën. 'Laat u nooit
iets wijs maken dat de een of de ander een engel heeft gezien'41. Ondanks deze
duidelijke afwijzing van de zichtbaarheid van de bovennatuur wordt het verhaal
over Smijtegelt in de bevindelijke subcultuur steeds weer verteld en geloofd.
Hervormde predikanten noemen het als om te bewijzen dat een 'engelenwacht'
nog steeds kan optreden"'. Het verslag van een door mij gehouden lezing over de
geschiedenis als legende riep in het Reformatorisch Dagblad teleurgestelde en
verontwaardigde reacties op4'. Een en ander brengt ons op de laatste paragraaf,
waarin we de kwestie van de historiciteit van het geval laten rusten en het ty
pische verhaalkarakter van de 'engelenwacht' aan de orde willen stellen.
Smijtegelt als universeel topchristen
'De engelenwacht van dominee Smijtegelt' maakt deel uit van een oeroude en
wereldwijde traditie van engelenverhalen. De bijbelse overlevering is al ge
noemd. De christelijke middeleeuwen en het vroegmoderne rooms-katholicisme
hebben daaraan een rijkdom van opvattingen over en verschijningen van engelen
toegevoegd. Het protestantisme staat daarbij ongetwijfeld in de schaduw, maar
heeft toch ook zijn verhalen rond geestelijke leiders en gewone gelovigen voort
gebracht. De laatste decennia is er, niet in het minst in Nederland, een groeiende
belangstelling voor dit facet van de 'hogere wereld'. Tal van getuigenissen van
en over mensen die verleden engelen zouden hebben gezien, veelal in situaties
van ziekte en gevaar, zijn verzameld. Van een doelgerichte historische benade
ring is hierbij geen sprake.
40. Zie bijvoorbeeld J. Wesscling, De Afscheiding van 1X34 in Zeeland J834-'69. Deel I. De Beve-
landen en Zeeuws Vlaanderen (Barneveld 1987) 355.
41. W. de Wit, De wereld der engelen (Middelburg 1949) 1.3. Zijn bron was zonder twijfel hel later
gepubliceerde college-dictaat van G.H. Kersten, De gereformeerde dogmatiek voor de gemeenten toe
gelicht Utrecht 1950) 220-221
42. Zie H. Veldhuizen, Rondom ons zijn engelen? (Leiden 1995) 87-88; J.C. Schuurman. 'Goede en
boze engelen', Gereformeerd Weekblad 98 1997) 570.
43. Reformatorisch Dagblad. 6. II, 18, 25 november en 8 december 1999.
104
