volksverhalen samenstelden en ook een Zeeuws sagenboek uitgaven2. Als bron noemden zij de verzamelaar G.D. van Oosten (1881-1967) te Yerseke, die de ge schiedenis uit mondelinge overlevering had opgetekend in zijn 'Sprokkelingen uit de legenden van den Zeeuwschen bodem', die ten dele in kranten en tijd schriften, deels via de bundel van Sinninghe zijn gepubliceerd3. Op basis daarvan is het verhaal vele malen opnieuw beschreven en naverteld in regionale en gere formeerde media4. Het werd uiteindelijk zelfs uitverkoren voor een jeugdboek met Nederlandse en Belgische volksverhalen5. We behandelen hier dus een overlevering met een religieuze en een populaire waarde; een sprookjesachtige geschiedenis waarin vroomheid en geweld door el kaar lopen; een legende die ook blijkens sommige (bij dit artikel afgebeelde) te keningen tot de verbeelding blijft spreken. Door historici lijkt het verhaal nooit serieus te zijn genomen. In biografische studies over Smijtegelt wordt er niet over gerept'1. Het gebrek aan een documentaire basis en het bovennatuurlijke ge halte, gecombineerd met een positivistisch-wetenschappelijke en eventueel pro testants-rationalistische houding van onderzoekers, kunnen daaraan debet zijn geweest. Als postmodern christen-historicus waag ik echter de poging, de enge lenwacht van dominee Smijtegelt in het heiligdom van de religieuze cultuurge schiedenis op te nemen7. Smijtegelt als levende heilige In de zestiende eeuw heeft de reformatie in de provincie Zeeland al snel en krachtig ingang gevonden8. Tot op heden is het één van de meest gecalviniseerde provincies van de Noordelijke Nederlanden gebleven. In de zeventiende eeuw gold Zeeland echter ook als bakermat en bolwerk van de zogeheten Nadere Re- 2. J.R.W. en M. Sinninghe, Zeeuwsch sagenboek (Zutphen 1933) 207-208. 3. Zijn uitvoerige, ongedateerde versie van het engelenverhaal is te vinden in de Zeeuwse Biblio theek, Collectie G.D. van Oosten, inv.nr. 54. 4. Het best toegankelijk blijft: A.M. Wessels, Een merkwaardig vijftal. Bijdrage tot de kerkelijke historie, van Zeeland (Vianen 1969) 15-16. Dit boekje verscheen voor het eerst te Goes in 1929. maar hel verhaal van de engelenwacht is pas in 1969 toegevoegd door H.M. Stoppelenburg. Zie ook: L. van den Dool, Ds. Bernardus Sinytegelt (Oostburg z.j.) 18-19. Het Zeeuws Documentatiecentrum te Middelburg meldde mij de volgende krantenartikelen: Trouw 30 dec. 1950 (J.R.W. Sinninghe); Pro vinciale Zeeuwse/ie Courant. 10 juli 1953 (J.R.W. Sinninghe); Zeeuwsch Dagblad 29 sept. 1959 (L. van Wallenburg); Provinciale Zeeuwsche Courant 20 aug. 1965; Eilanden Nieuws 20 maart 1970 (L. van Wallenburg). Uit mijn eigen jeugd ken ik het verhaal van een zorgvuldig bewaard artikel in De Gezinsgids 27 iir. 6 (1 sept. 1974) 139. 5. W. Holfman, Noord- en Zuidnederlandse sagen en legenden (Amsterdam/Brussel 1974) 85-88. 6. M.J.A. de Vrijer, Ds Bernardus Smijtegelt en zijn 'Gekrookte Riet' (Amsterdam 1947); D. Nauta, in: Biografisch lexicon voor de geschiedenis van het Nederlandse protestantisme, dl. 3 (Kampen 1988) 337-340; T. Brienen, in: De Nadere Reformatie. Beschrijving van haar voornaamste vertegen woordigers ('s-Gravenhage 1986) 219-245; S.D, Post, 'Bernardus Sinytegelt, dienstknecht van God tussen volk en overheid". Documentatieblad Nadere Reformatie 18 (1994) 73-98. Alleen H. Florijn noemt de 'engelenwacht' in een voetnoot in zijn heruitgave van P. de Vriese, Historisch verhaal van hel leven en sterven van ds. Bernardus Smijtegelt (Houten 1985) 59. 7. Zie voor de historiografische achtergrond van deze bijdrage: W. Frijhoff, Heiligen, idolen, iconen (Nijmegen 1998). 8. Zie C. Rooze-Slouthamer, Hervorming in Zeeland tot 1572 (Goes 1996). 90

Tijdschriftenbank Zeeland

Archief | 1999 | | pagina 100