lutie een toevluchtsoord. De neutraliteit van Spa werd ook feitelijk erkend. Ge
durende de hele zeventiende en achttiende eeuw vaardigden vertegenwoordigers
van de Spaanse en Franse koningen, de Duitse vorsten, de prinsen van Oranje en
later de Oostenrijkse keizer 'sauvegardes' uit. die Spa en de daar aanwezige gas
ten beschermden tegen wapengeweld.
De kuurgangers in Spa vormden een bont allegaartje, een mengelmoes van na
tionaliteiten, geloofsovertuigingen en standen. Omdat Spa als neutraal terrein
werd beschouwd, was het ook een ideaal oord voor internationale contacten of
geheime besprekingen.
Geschiedenis van Spa als kuuroord
Om de wederwaardigheden van ons Middelburgse gezelschap tijdens hun ver
blijf in Spa te kunnen volgen, moeten we de geschiedenis van het kuuroord in
grote lijnen kennen.
In de Ardennen zijn de 'pouhons' talrijk. De naam pouhon wordt gebruikt voor
bronnen die als geneeskrachtig bestempeld worden. Sommige bronnen waren
zelfs heilig, zoals dc bron van la Sauvenière, die volgens de legende ontdekt
werd door de Heilige Remaclus, wiens voetafdruk naast de bron te zien zou zijn.
Deze 'voetafdruk' bleek na onderzoek echter een voorhistorisch kuiltje te zijn dal
in het kwartsiet was gehakt. Dc bekendste bron is de pouhon Pierre-le-Grand in
het centrum van Spa, genoemd naar tsaar Peter de Grote als herinnering aan de
kuur die deze er in 1717 deed. Als men kortweg spreekt over 'de pouhon' wordt
deze bron bedoeld.
In de vijftiende eeuw moet Spa nog een bescheiden dorp geweest zijn, zoals
blijkt uit een belastingdocument uit 1468. Men leefde er van landbouw, van het
winnen van erts uit plaatselijke open groeven en van houtskool uit de bossen.
Een eeuw later werd Spa al bekend en kwamen bezoekers uit de Nederlanden.
Spanje, Frankrijk. Italië en vooral Engeland in steeds grotere aantallen naar de
bronnen. Een belangrijke voorwaarde voor de bekendheid van een kuuroord is
het bestaan van wetenschappelijke geschriften. Gilbert Fuchs, lijfarts van de
prinsbisschop van Luik. schreef in 1559 een eerste verhandeling over de analyse
van de koolzuurhoudende bronnen van Spa; dit boekje was het vertrekpunt voor
de wetenschappelijke interesse die mede de roem van Spa hielp bevorderen.
Naast een overvloedige wetenschappelijke bewijsvoering droegen ware of gefan
taseerde verhalen over bovennatuurlijke wonderen en genezingen bij tot de uil
straling van hel kuuroord.
In 1619 schreef Pierre Bergeron dal Spa. met zijn vierhonderd tot vijfhonderd
huizen, één der bekendste plaatsen in Europa was. en dal zijn mineraalwater als
het beste ter wereld werd beschouwd. In het begin van de zeventiende eeuw ont
stond het gebruik dat welgestelde jonge mannen ter vervolmaking van hun op
voeding een reis maakten langs belangrijke politieke en handels- of cultuurcen
tra. Men noemde een dergelijke reis de 'Grand Tour' en de kuuroorden werden
steevast opgenomen in de route. Bergeron schreef over de kansspelen, het dan
sen, de banketten, de sierlijkheid der dames en de verliefde hoffelijkheid van de
heren.
Het geneeskrachtige bronwater werd steeds meer geëxporteerd en rond 1630
nam deze export zulke afmetingen aan, dat de inwoners van Spa probeerden de
91