handel te verhinderen. Zij waren bang dat de vreemdelingen zouden wegblijven,
waardoor het 'brontoerisme" minder kon floreren. In 1632 stelde de prinsbis-
schop een controlezegel verplicht, zodat de oorsprong en de kwaliteit van het ge
bottelde water gewaarborgd werden.
Door het religieuze klimaat in het prinsbisdom Luik en door de vele Neder
landse, Franse en Engelse doktoren die de eigenschappen van het water roemden,
werd het kuuroord steeds populairder. Vooral het bezoek van tsaar Peter de Grote
in 1717 lijkt ervoor gezorgd te hebben dat Spa in de achttiende eeuw het be
roemdste kuuroord van Europa werd.
In 1643 bouwden de kapucijnen een klooster. Zij boden met de aanleg van een
typisch Franse tuin wandelgelegenheid aan de kuurgangers. Ook vrouwen wer
den toegelaten, wat uitzonderlijk was. Hiermee zorgden de kapucijnen in feite
voor de eerste grote openbare ontspanningsmogelijkheid in Spa. De rol die de
kapucijnen speelden in de ontwikkeling van de kuuroorden in Europa, is overi
gens een interessant verschijnsel. Hel was kenmerkend voor bedelorden dat ze
zich vestigden in de omgeving van plaatsen waar het geld rinkelde, zoals bij
nieuwe steden. Bij de kuuroorden kan iets dergelijks vastgesteld worden. Vanaf
het midden van de zeventiende eeuw is de kapucijnenorde actief in een reeks
bronnenplaatsen.
In 1734 verscheen anoniem de Amusements des Eaux de Spadat later toege
schreven werd aan baron van Pöllnitz. kamerheer van de koning van Pruisen. Het
betreft een mengeling van galante geschiedenissen, medische inlichtingen en cu
riositeiten. Uit het boekje komen de kuuroorden naar voren als internationale ple
zier- en ontmoetingsoorden.
Naast de bronnen stond een eenvoudig gebouwtje dal oorspronkelijk bedoeld
was als schuilplaats bij slecht weer en dal door vuur verwarmd kon worden. La
ter ontstond de gewoonte hier te ontbijten. Tussen het drinken van de bekers wa
ter. die door vast personeel werden aangereikt, wandelde men in de omgeving of
bezocht men de kleine winkeltjes, die overal opgetrokken waren. Ook de ateliers
van de ambachtslieden van Spa werden druk bezocht. Zij hadden er sinds de ze
ventiende eeuw een traditie van gemaakt de meest uiteenlopende voorwerpen te
versieren met paarlemoer, die bekend stonden als 'jolités'.
Het verschil tussen de pouhons wordt gevormd door de verhouding tussen de
samenstellende delen in het water. Ook de smaak is verschillend. Bekende bron
nen zijn de al genoemde pouhon Pierre-le-Grand in het centrum van Spa en de
pouhon Prince de Condé, de Tonnelel, waarvan het water veel gas en weinig ijzer
bevat, de bronnen de Sauvenière en Groesbeek die veel ijzer bevatten en de spijs
vertering moeten bevorderen en de Géronstère en de Homay met een sterke zwa
velgeur. De Barissart is de zwakste bron; ook dit water zou de spijsvertering be
vorderen.
Behalve in de tuin van het klooster wandelde men op de Promenade de Quatre
Heures en in het Pare de Sept Heures, waar de dames en heren ook hun afspraak
jes hadden. Vanaf het begin van de achttiende eeuw stond Spa bekend als het
trefpunt van de aristocratie en kreeg de bijnaam Europees Café.
Vanaf 1751 kwam de Lis te des seigneurs et dames venus aux eaux de Spa uit,
met de namen en tijdelijke verblijfplaats van de gasten. Men kon zelfs naam
kaartjes laten drukken, die onder de andere gasten verspreid werden. In die tijd
beleefde Spa gouden jaren. Er kwam een nieuw stadhuis en er werden wandelpa
den in de bergen en rond de bronnen aangelegd. Tot ongeveer 1770 bestonden de
92