F.M. WIBAUT
15
1900 de brochure De verbruikscoöperatie en de SDAP, waarin hij de uitgangspunten
vastlegde van socialistische coöperaties. De door hem ontwikkelde theorievorming
rond coöperaties is van grote invloed geweest op de coöperatieve beweging binnen
de SDAP. In deze gedachten is hij ongetwijfeld beïnvloed geweest door De Witt
Hamer, die in 1866 een dissertatie publiceerde over coöperaties en die zich als een
van de eersten landelijk als voorvechter van de coöperatieve gedachte opwierp.
Wibaut propageerde de verbruikscoöperatie als een mogelijkheid voor de arbei
ders om hun reële inkomen te vergroten. In deze coöperatieve winkels werd voor
gezamenlijke rekening van de leden ingekocht. Daardoor werd de tussenhandel
uitgesloten en waren de arbeiders in staat goede producten tegen een redelijke prijs
te betrekken. De winst die een commercieel bedrijf zou maken, moest via de ver
bruikscoöperatie aan de arbeiders ten goede komen. Dat mocht ook via een omweg
gaan, de dienstbaarheid van de coöperatie aan de arbeiders liep volgens Wibaut via
de arbeidersbeweging. Daaraan moest elke coöperatie in ieder geval een deel van de
winst uitkeren. In Middelburg had Wibaut connecties met de in 1903 opgerichte
verbruikscoöperatie De Vooruit, die op basis van deze principes werkte. Een deel
van de winst van de vereniging werd gestort in de kas van de Middelburgsche Be-
stuurdersbond (een uit 1893 daterend overkoepelend orgaan voor werkliedenvereni
gingen) om aangewend te worden voor de vakbeweging en 'de politieke strijd'. De
coöperatie was de tegenhanger van de al in 1895 opgerichte coöperatieve bakkerij
De Broederband, die niet aan de arbeidersbeweging uitkeerde. De Vooruit had een
winkel in de Wagenaarstraat. Voorzitter was de letterzetter Dirk Bimmel, die tevens
voorzitter was van de Middelburgsche Bestuurdersbond.22
In het navolgende zullen we zien hoe de ondernemer Wibaut zijn socialistische
opvattingen verenigde met zijn werkzaamheden in de houthandel. Wibaut bleef
de Middelburgse houthandel lang trouw. Een verhuizing naar Amsterdam in 1904
bracht daarin vooralsnog geen verandering. Wel werd hij hoe langer hoe actiever in
de socialistische beweging. Naast het lidmaatschap van meerdere redacties ambieerde
hij vooral een politieke rol. In 1905 werd hij lid van het partijbestuur van de SDAP,
hetgeen hij na een kort intermezzo vanaf 1908 onafgebroken tot 1935 bleef. In 1907
werd hij voor de SDAP in de gemeenteraad van Amsterdam gekozen. Uit dat jaar
dateert ook zijn verkiezing als lid van Provinciale Staten van Noord-Holland. In 1914
trad hij af als directeur van de houthandel en werd hij wethouder in Amsterdam. In
die functie maakte hij vooral naam op het terrein van de volkshuisvesting en - tijdens
de Eerste Wereldoorlog - de levensmiddelenvoorziening. Zijn grote verdienste voor
de SDAP lag vooral in het grondvesten van een sociaal-democratische gemeentepoli
tiek, die hij van een geheel eigen karakter voorzag. In 1922 werd hij lid van de Eerste
Kamer en voorzitter van de SDAP-fractie.23
Wibaut overleed in april 1936. Hij was een markante persoonlijkheid. In zijn uit
straling bleef iets regentesks bewaard. Tijdens zijn wethouderschappen, waarin hij drie
Amsterdamse burgemeesters meemaakte, kreeg hij de bijnaam De Machtige. B&W
was volgens de communist David Wijnkoop in Amsterdam niet 'burgemeester en
wethouders' maar 'burgemeester en Wibaut'. Zijn succes als wethouder was mede te
danken aan zijn kennis van de internationale financiële wereld. Deze 'magistraat van
het proletariaat', zoals hij vijfjaar geleden in een krantenartikel werd gememoreerd,
was een opvallende verschijning bij demonstraties en congressen: op zijn grijze
leeuwenkop een breedgerande gleufhoed, om zijn hals een wapperende lavallière.
