Inleiding
7
Een gouden horloge en een betrekking bij de houthandel Alberts, dat had zijn vader
als cadeau voor hem in petto toen hij met het diploma van de handelsschool thuis
kwam. Maar Floor Wibaut, de latere voorman van de Sociaal-Democratische Ar
beiderspartij (SDAP), wilde helemaal niet de handel in. Hij ging veel liever rechten
en staatswetenschappen studeren aan de universiteit. Zijn vader was er op tegen
en dus toog de jonge Wibaut in 1876 naar de houthandel van G. Alberts Lzn. in
Middelburg. Hij was voorbestemd om er directeur te worden. Tot 1914 zou Wibaut
actief blijven in de Middelburgse onderneming. In dat jaar werd hij wethouder in
Amsterdam en hakte hij de knoop door. Hij verliet het zakenleven en koos voor de
politiek om zijn socialistische opvattingen als bestuurder in praktijk te brengen.
Over Wibauts politieke leven is veel geschreven. Zijn functioneren in de Middel
burgse houthandel wordt vaak maar zijdelings genoemd. Wibaut zelf was er in zijn
memoires nog het meest uitvoerig over. Hij verhaalde vooral over de reizen die hij
voor de houthandel maakte. Zijn biograaf, G.W.B. Borrie, baseerde zich voor deze
episode uit Wibauts leven hoofdzakelijk op diens memoires.1 Daardoor kennen wij
nu wel de politicus Wibaut, de ondernemer Wibaut is echter een schim uit diens
persoonlijke herinneringen gebleven. Dat doet geen recht aan de bijna veertig jaar die
Wibaut actief was in de Middelburgse houthandel, waarin hij bovendien aanzienlijke
financiële belangen had. Onderzoek naar Wibauts ondernemersactiviteiten is des te
interessanter, omdat hij een buitengewoon succesvol ondernemer was. Houthandel
Alberts behoorde tot de toonaangevende bedrijven in Middelburg en in de Neder
landse houtsector. Waaraan dankte het bedrijf zijn succes?
In dit artikel over Wibauts ondernemersactiviteiten staat de vraag centraal, op
welke wijze Wibaut in de houthandel opereerde en vanuit welke achtergronden en
motieven zijn ondernemersgedrag te verklaren is. Hoe kon hij in die tijd van grote
belangentegenstellingen tussen arbeiders en patroons als socialist ondernemer zijn?
Moeten we Wibaut plaatsen in de gelederen van sociale ondernemers in Nederland,
die in de tweede helft van de negentiende eeuw voorop liepen in de ontwikkeling
van sociaal beleid voor hun arbeiders? Wat zijn voor houthandel Alberts de gevolgen
geweest van Wibauts optreden als ondernemer? Welk karakter heeft dat het bedrijf
gegeven, bezien in het licht van de sociale en economische ontwikkeling van Mid
delburg?
De invalshoek die ik heb gekozen om het ondernemersgedrag van Wibaut te
analyseren, ligt op sociaal- en mentaliteitshistorisch terrein. Dit vertrekpunt biedt
alle ruimte om Wibauts optreden als houthandelaar te plaatsen tegen de achter
gronden van zijn socialistische opvattingen, in het bijzonder zijn ideeën die op
handel en nijverheid betrekking hadden. Maar ook zijn afkomst en familiebanden,
het onderwijs dat hij genoot, de mensen met wie hij in contact kwam en de eerste
praktische leerjaren in de houthandel waren van invloed op zijn gedrag als onder
nemer. Het uiteenrafelen van deze invloeden is nodig om Wibauts functioneren
in de houthandel in het juiste perspectief te plaatsen. In de afgelopen jaren is er in
economisch-historische studies weer meer aandacht gekomen voor de sociale en psy
chologische aspecten van ondernemersgedrag. Na decennia waarin vooral objectieve