20
UIT VADERLANDSLIEFDE
tot de verrekijker uitsluitend over Lipperhey gesproken. De nagelaten papieren
van Christiaan Huygens, die in 1809 aan de Leidse universiteit waren geschonken,
hadden nog een afschrift van de tweede octrooiaanvraag opgeleverd, ditmaal van
Jacob Metius. Daardoor zat Lambrechtsen nu met tal van vragen, waarvan de
klemmendste die met betrekking tot de leeftijd van Sacharias Jansen was. Naar
Lambrechtsens schatting was deze in 1590 tussen 13 en 15 jaar oud geweest, te
oud om met Boreel te spelen en in feite te jong voor een spraakmakende uitvin
ding. Lambrechtsen liet zich hierdoor echter niet ontmoedigen. Boreels medede
ling (bij Borel) dat hij als kind vaak met Jansen had gespeeld, kon ook betekenen
dat hij vaak bij de Jansens in de winkel had gespeeld; en was er bovendien niet de
overlevering, genoemd bij talloze schrijvers, dat de uitvinding door spelende kin
deren was gedaan?'1''
In augustus 1818 legde Lambrechtsen zijn conclusie aan het Zeeuws Genootschap
voor. Na een overzicht te hebben gegeven van de gang van zaken sedert De Kanters
voordracht in januari 1816 en van de sindsdien gevonden documenten, waarbij hij
als een van de opvallendste zaken het feit noemde dat er omtrent Sacharias Jansen
'in de openbare registers' niets was gevonden omtrent zijn werkzaamheid als bril
lenmaker, kwam Lambrechtsen tot de vraag 'Wat uit dit alles te besluiten?'.
Aangezien de waarheid en de eer van het Genootschap in het geding waren, had
hij 'zeer lang over de zaak gepeinsd'. Uiteindelijk, na nogmaals commentaar van
De Kanter te hebben ontvangen, was hij tot de conclusie gekomen dat op gezag
van Willem Boreel diens verklaring moest worden gevolgd: Sacharias Jansen kon
aangemerkt worden als de 'eerste uitvinder'. Diens jeugdige leeftijd in 1590 vond
Lambrechtsen geen onoverkomelijk probleem. Al spelende in de winkel van zijn
vader 'Hans de Cock' moest hij de vondst hebben gedaan: eerst de microscoop, zo
was hem (door De Kanter) verzekerd, en nadat hij die uitvinding eenmaal had
gedaan, was het bijna onmogelijk dat Sacharias Jansen met die microscoop niet
tevens de korte verrekijker zou hebben uitgevonden. Vermoedelijk had Jansen zijn
product in mei 1605 aan prins Maurits gegeven. Immers, op dat tijdstip was de
prins in Zeeland geweest, en gezien het strategisch belang van de kijker zou de
prins Jansen vervolgens tot geheimhouding hebben gemaand. Lipperhey moest
naderhand van Jansens vinding hebben gehoord, en dit bericht was voor hem ken
nelijk genoeg geweest om de kijker zelfstandig te kopiëren, om er vervolgens mee
naar Den Haag te gaan. Ook was het niet zo vreemd, aldus Lambrechtsen, dat
'twee eenvoudige brillenmakers zonder enige physische of mathematische kennis'
de uitvinding hadden gedaan. De vondst was simpelweg 'een gelukkig toeval'
geweest. En nu al het mogelijke gedaan was om de waarheid te achterhalen, was
dus de vraag aan de orde, 'wat ter eere van Sacharias Jansen behoort gedaan te wor
den'.50 Daarover zou echter in besloten lering verder worden overlegd.
Vervolg in dejareri 1818-1819
Opmerkelijk genoeg volgde er geen actie: noch voor Jansen, noch voor Lipperhey
werd enig gedenkteken geplaatst. Vonden de heren van het Zeeuws Genootschap
de kwestie toch te dubieus? Deze gang van zaken moet De Kanter enigszins geër
gerd hebben, want begin december 1818 kaartte hij de zaak opnieuw bij
Lambrechtsen aan. Hij had 'alles over de uitvinding van de verrekijker' nog eens
nagelezen en was bezig om nog 'eenige aanmerkingen' op Lambrechtsens eindver-
