40
UIT VADERLANDSLIEFDE
verste verte niet op de fraai gedecoreerde telescopen en verfijnd afgewerkte verre
kijkers' die ik in deze omvangrijke particuliere collectie had gezien. Snijders 'kij
kertje' leek mij typisch het product van een handige knutselaar die brood had
gezien in de aan het begin van de negentiende eeuw opkomende vraag naar histo
rische artefacten. Kennelijk, zo redeneerde ik, had Zacharias Snijder graag een pro
duct van zijn zeventiende-eeuwse naamgenoot willen bezitten, en met deze 'ver
valsing' was aan die vraag voldaan.
Het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap te Amsterdam was in het midden
van de negentiende eeuw op vergelijkbare wijze bij de neus genomen, en wel met
een oud astrolabium waarin met duidelijk negentiende-eeuwse letters 'Zacharias
Jansen Midelburg Anno 1636' was gegraveerd, om de suggestie te wekken dat
dit instrument ooit in bezit van deze inmiddels alom befaamde uitvinder' was
geweest (afbeelding 16). Het op het instrument weergegeven jaartal '1636' was
nota bene een tijdstip waarop Jansen al jaren dood was. Maar dat kon de vuurto
renwachter van Schouwen die het astrolabium aan de Amsterdammers had ver
kocht, toen niet weten. Pas in 1906 werd in brede kring bekend dat Jansen tussen
1626 en 1632 moet zijn overleden."6
In de loop van de jaren ben ik genuanceerder over de 'buizen van Snijder' gaan
denken. Zoals ik er nu tegen aan kijk, zijn de buizen beslist niet vervaardigd om
Zacharias Snijder financieel of anderszins op te lichten. Ik vermoed inmiddels dat
deze voorwerpen wel degelijk een behoorlijke ouderdom bezitten. Naar mijn
inschatting dateren ze uit de tweede helft van de zeventiende eeuw. De redenen
voor mijn herziene opvatting zal ik hieronder uiteenzetten.
Om te beginnen staat vast dat de uiterlijke vorm van de telescoop in de zeven
tiende eeuw een grote variëteit heeft gekend. In zijn artikel 'The tube of long
Afb. 16. Zestiende-eeuws ascrolabium (vermoedelijk van Duitse origine) met blijkens de stijl
van de letters in de negentiende eeuw vervalst opschrift 'ZACHARIAS JANSEN MIDEL
BURG Anno 1636'. Rijksmuseum Amsterdam, KOG, inv.nr. 1691.